SZUKAJ
CO/GDZIE/KIEDY W CZĘSTOCHOWIE Portal kulturalny

Zofia Garlicka otoczona przez innych lekarzy i pielęgniarzy

Człowiek roku 1905 – Zofia Garlicka

28 stycznia 2022
Rysunkowy portret historyka Juliusza Sętowskiego
Udostępnij

W listopadzie 1905 roku, podczas burzliwych wydarzeń nazwanych później przez historyków Rewolucją 1905, Zofię Garlicką (lekarkę, socjalistkę, działaczkę społeczną i niepodległościową) wybrano w Częstochowie na przewodniczącą Związku Kobiet.


W latach 1895–1898 Garlicka studiowała medycynę na Uniwersytecie w Genewie, a następnie w Zurychu, gdzie w 1900 r. uzyskała dyplom lekarski. Podczas studiów działała w Związku Zagranicznym Socjalistów Polskich. W roku 1901 zdała egzamin państwowy na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu w Kazaniu. Po odbyciu w klinice prof. Henryka Jordana specjalizacji w zakresie położnictwa i ginekologii, podjęła praktykę zawodową w Ząbkowicach (obecnie dzielnica Dąbrowy Górniczej). Od grudnia 1901 r. uczestniczyła gościnnie w posiedzeniach Towarzystwa Lekarskiego Częstochowskiego (TLCz), a w 1902 r. została członkinią TLCz (w jego szeregi wprowadził ją Władysław Biegański).


Na przełomie lat 1903 i 1904 przeniosła się do Częstochowy i podjęła pracę w ambulatorium, a od 1906 r. także w szpitalu Huty „Częstochowa” B. Hantkego w Rakowie (od 1928 r. dzielnica Częstochowy) oraz w Przytułku Położniczym i Szkole Położniczej doktora Gracjana Pisarzewskiego. Prowadziła również prywatną praktykę lekarską. Pomimo intensywnej pracy zawodowej, borykała się z trudnymi warunkami materialnymi, które spowodowane były aresztowaniem męża przez Rosjan wiosną 1905 r., jego późniejszą ciężką chorobą i wreszcie finansowaniem studiów rozpoczętych przez niego w Paryżu.


Począwszy od 1900 r., Garlicka działała pod pseudonimem Mata w Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS); prowadziła m.in. wykłady w kółkach partyjnych. W roku 1904 wstąpiła do Koła Inteligencji PPS w Częstochowie, a od lutego 1905 r. była członkinią techniki Organizacji Spiskowo-Bojowej PPS. Wraz z Zofią Prauss i innymi kobietami przewoziła do Częstochowy przez granicę w Herbach broń, amunicję i materiały wybuchowe. Jej mieszkanie niejednokrotnie służyło za lokal konspiracyjny i podręczny magazyn broni. Po ogłoszeniu manifestu październikowego, na początku listopada 1905 r., Garlicka została wybrana w Częstochowie przewodniczącą Związku Kobiet, organizacji o charakterze socjalistycznym, która wchodziła w skład Związku Związków. Garlicka była też współzałożycielką, a od września 1906 r. członkinią zarządu Towarzystwa Szerzenia Wiedzy w Częstochowie.


Na początku 1907 r. wyjechała do Łodzi, gdzie otrzymała posadę lekarki fabrycznej w zakładach włókienniczych Scheiblera i Grohmana. Wycofała się wtedy z czynnej pracy partyjnej i zaangażowała się silniej w działalność społeczną, przede wszystkim w organizowanie opieki nad matką i dzieckiem. W 1908 r. zrezygnowała z pracy lekarki fabrycznej i objęła kierownictwo zorganizowanego przez siebie Przytułku Położniczego Towarzystwa Dobroczynności, później pracowała także w szpitalu miejskim. Od tegoż roku, w fabrykach włókienniczych Łodzi zbierała materiał statystyczny dotyczący śmiertelności wśród niemowląt, których matki były robotnicami fabrycznymi. Garlicka była inicjatorką tworzenia żłobków przyfabrycznych w Łodzi; działała również w instytucji „Kropla mleka”, pomagającej dzieciom z najbiedniejszych rodzin. Od 1907 r. należała do Towarzystwa Lekarskiego Łódzkiego. W roku 1918 przeniosła się do Warszawy. Początkowo pracowała w Szpitalu św. Ducha oraz w szpitalu ginekologicznym Kasy Chorych, a od 1930 r. w Szpitalu Ujazdowskim, gdzie kierowała oddziałem ginekologiczno-położniczym. W roku 1933 kierowała oddziałem położniczo-ginekologicznym Szpitala Szkolnego Centrum Wyszkolenia Sanitarnego. Przez pewien czas pracowała również jako lekarka szkolna w Gimnazjum i Liceum im. N. Żmichowskiej. Garlicka działała w licznych organizacjach społecznych i zawodowych; zasiadała w zarządzie Instytutu Radowego im. M. Curie-Skłodowskiej, współtworzyła Zrzeszenie Lekarek Polskich (którego później była przewodniczącą), należała również do innych organizacji lekarskich, krajowych i zagranicznych. Współpracowała z redakcjami czasopism medycznych: „Ginekologia”, „Lekarz Polski”, „Opieka nad Dzieckiem”. W swoich artykułach i odczytach nieustannie propagowała ideę opieki nad matką i dzieckiem.


W małżeństwie ze Stanisławem Garlickim (1875–1935), chemikiem i matematykiem, profesorem Politechniki Warszawskiej, miała syna, który zmarł w dzieciństwie (w 1902 r.), oraz trzy córki: Jadwigę (1904–), zamężną ze Stefanem Putowskim, Wandę (1910–) i Zofię (1912–1942), zamężną ze Stanisławem Jankowskim „Agatonem”, żołnierzem AK, architektem.


Od jesieni 1939 r. Garlicka przechowywała ściganych Żydów, organizowała im pomoc oraz dostarczała papiery „aryjskie”. Jej mieszkanie (przy al. Niepodległości 216 lok. 9) było „skrzynką” poczty konspiracyjnej Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej-Armii Krajowej, zatrzymywali się w nim kurierzy tras zagranicznych. Z lokalu tego korzystała pisarka Maria Dąbrowska, przygotowująca artykuły do prasy konspiracyjnej, odbywały się tam również spotkania tajnej Szkoły Teatralnej. Wiosną 1941 r., podczas akcji „Dorsze”, przechowywano w nim trzech oficerów angielskich zbiegłych z oflagu pod Poznaniem.


11 sierpnia 1942 r. Garlicka wraz z młodszą córką Zofią została aresztowana w swoim mieszkaniu przez Niemców. Przesłuchiwana przez gestapo w alei Szucha, niczego nie ujawniła. Podczas przewożenia karetką więzienną na Pawiak zażyła truciznę, lecz odratowały ją lekarki ze szpitala na Pawiaku-Serbii. 14 października 1942 r. została wywieziona wraz z córką do niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz, gdzie starała się pomagać innym, m.in. opiekując się chorymi więźniarkami. Zmarła 18 listopada 1942 r., po zarażeniu się tyfusem. Na okupacyjnych losach Zofii Garlickiej oparte zostało znane opowiadanie M. Dąbrowskiej „W piękny letni poranek” (Warszawa, 1948).

Cykle CGK - Autorzy