Człowiek roku 1919 – Stanisław Nowak

Był lekarzem, nauczycielem w częstochowskich szkołach średnich, działał w samorządzie miasta Częstochowy, udzielał się na niwie społecznej. 27 marca 1919 r., na pierwszym w odrodzonej Polsce posiedzeniu Rady Miejskiej w Częstochowie, został wybrany prezesem Rady.

Stanisław Nowak urodził się 7 marca 1874 r. w Łęczycy, był synem Wincentego, uczestnika powstania 1863–1864, pisarza hipotecznego, i Lucyny ze Srzędzińskich. W 1893 r. ukończył V Gimnazjum w Warszawie. Od tegoż roku studiował medycynę w rosyjskim Uniwersytecie Warszawskim. Aresztowany w roku 1894 za udział w manifestacji dla uczczenia pamięci Kilińskiego, został usunięty z uczelni i zesłany na dwa lata do Tambowa w guberni orłowskiej. Uwolniony po roku z zesłania.

Od 1895 r. studiował medycynę na Uniwersytecie w Charkowie. Po ukończeniu studiów w 1900 r. i odbyciu praktyki w klinice profesora Henryka Jordana w Krakowie pracował kolejno w szpitalach w Charkowie, Krakowie, Lwowie. W czerwcu 1902 r. osiadł na stałe w Częstochowie; prowadził prywatną praktykę lekarską, pracował jako lekarz fabryczny, kierował (wraz z doktorem Józefem Pietrasiewiczem) Przytułkiem Położniczym przy ulicy Jasnogórskiej, a od 1912 r. (wraz z doktorem Stefanem Kohnem) Kliniką Ginekologiczno-Położniczą przy ulicy Teatralnej (obecnie al. Kościuszki). Od roku 1906 pracował również jako nauczyciel w kilku częstochowskich szkołach średnich, m.in. w I Polskim Gimnazjum. Równocześnie brał udział w działaniach wielu stowarzyszeń dobroczynnych i kulturalno-oświatowych; m.in. prowadził wydział kolonii letnich Towarzystwa Dobroczynności dla Chrześcijan, był współorganizatorem i prezesem Towarzystwa Szerzenia Wiedzy, skarbnikiem, a w latach 1907–1927 prezesem częstochowskiego oddziału Warszawskiego Towarzystwa Higienicznego.

Nowak należał do zarządu Towarzystwa Lekarskiego Częstochowskiego (pełnił funkcję sekretarza), oraz był współzałożycielem częstochowskiego oddziału Związku Lekarzy Rzeczypospolitej Polskiej. W latach 1919–1931 działał niezwykle energicznie w samorządzie miejskim; trzykrotnie (w latach: 1919, 1925, 1927) wybierany był do Rady Miejskiej. W latach 1919–1925 był prezesem Rady Miejskiej. Od stycznia 1928 r. do 27 listopada 1930 r. pełnił obowiązki wiceprezydenta miasta, a od 27 grudnia 1930 r. do 31 marca 1931 r. zastępcy komisarza rządowego miasta. W latach 1919–1927 działał w Związku Miast Polskich (ZMP); uczestniczył w zjazdach, wygłaszał referaty, publikował w „Samorządzie Miejskim” – organie ZMP. Nowak pozostawił niezwykle cenne, szczególnie dla dziejów Częstochowy w okresie 1902–1931, wspomnienia: Z moich wspomnień, cz. I, II (Częstochowa, 1933 r.) oraz cz. III wydana pod tytułem Samorząd m. Częstochowy w latach 1916–1931. Z moich wspomnień cz. III (Częstochowa, 1994 r.). Posiadał piękny księgozbiór, liczący w roku 1934 ponad pięć i pół tysiąca woluminów; najcenniejsze pozycje z tego zbioru udostępnił na Wystawę Książki Polskiej oraz Regionalizmu Częstochowy i Okolicy (8–22 kwietnia 1934 r., Częstochowa).

Aresztowany w czasie okupacji niemieckiej (w ramach akcji AB) 4 czerwca 1940 r., został osadzony w niemieckim więzieniu karnym na Zawodziu w Częstochowie. 3 lipca tegoż roku Stanisława Nowaka rozstrzelano w zbiorowej egzekucji w lesie pod wsią Apolonka w pobliżu Janowa k. Częstochowy. W roku 1946 zwłoki ekshumowano i pochowano wraz z innymi zamordowanymi na cmentarzu Kule w Częstochowie (w sektorze 50). Odznaczony był Złotym Krzyżem Zasługi (1937).

W małżeństwie ze Stanisławą Wandą Stencel, Nowak miał synów: Janusza, który zmarł jako dziecko oraz Janusza Stanisława, który ukończył Politechnikę Lwowską.