JURAJSKA AKADEMIA: Architektura romańska

Tym razem zapraszam na wycieczkę po Jurze szlakiem historii i architektury. W epoce wczesnego średniowiecza wiele się w naszym rejonie działo i zdecydowanie warto wybrać się na wyprawę w poszukiwaniu murowanych pamiątek tamtego okresu.

Po upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego cała Europa kształtowana była przez organizacje państwowe Karolingów, a następnie Ottonów. Ich siła polityczna i ekonomiczna zapewniała rozwój naszego kontynentu. Największy wpływ na architekturę tego okresu miała natomiast religia, a dokładnie Kościół Katolicki. Pierwsze murowane konstrukcje, znacznie trwalsze od dotychczas stosowanych drewnianych, pojawiły się na naszych ziemiach dzięki zakonowi Benedyktynów, a w późniejszym czasie Cystersów. Ze względu na niewielką ilość tych jakże ważnych świadectw historii, sięgniemy tym razem nie tylko na teren Jury, ale i jej najbliższego sąsiedztwa.

Tyniec - opactwo Benedyktynów

Opactwo Benedyktynów w Tyńcu uznawane jest za najstarszy istniejący klasztor w naszym kraju. Powstał w pierwszej połowie XI w., czyli stosunkowo niedługo po chrzcie Polski. Benedyktyni, jako pierwsi budowniczowie kościołów, mogli swobodnie wybierać ich lokalizacje. Patrząc na wyjątkowo malownicze wapienne wzgórze nad brzegiem Wisły w Tyńcu, nie sposób zaprzeczyć, że mieli do tego znakomity zmysł. Współcześnie klasztor jest otwarty zarówno dla pielgrzymów, jak i turystów. Rozsławia go również ojciec Leon Knabit, którego mieliśmy przyjemność gościć swego czasu na literackim spotkaniu w Odwachu.

Kraków - kościół św. Andrzeja

Stare Miasto w Krakowie jest jednym z obiektów wpisanych na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Na trasie z rynku do Wawelu znajduje się kościół św. Andrzeja. Powstał on w drugiej połowie XI w. i opiekowali się nim Benedyktyni. Jako że świątynie w owym czasie często bywały jedynymi murowanymi obiektami w okolicy, pełniły przez to również funkcje obronne. W tym przypadku też tak było, o czym informuje Jan Długosz, pisząc, że okoliczna ludność schroniła się w kościele podczas napadu Tatarów. Obecnie obiekt znajduje się pod opieką Klarysek.

Wysocice

Kościół św. Mikołaja w Wysocicach góruje nad doliną rzeki Dłubni, wyznaczającą oś Dłubniańskiego Parku Krajobrazowego. Świątynia powstała na początku XIII w., prawdopodobnie dzięki fundacji krakowskiego biskupa Iwo Odrowąża - tego samego, który odpowiada za pierwszą pisaną wzmiankę o Częstochowie. Jednym z ciekawszych elementów architektonicznych sanktuarium jest unikatowy portal wejściowy. Cały obiekt jest punktem obowiązkowym na szlaku miłośników architektury i może być świetnym uzupełnieniem zwiedzania pobliskiego Ojcowskiego Parku Narodowego.

Siewierz

Na odcinku międzynarodowej drogi E75, wiodącym z Częstochowy w stronę Katowic, znajduje się, powstały najprawdopodobniej w XII w., kościół św. Jana Chrzciciela w Siewierzu. Jan Długosz wskazuje jako jego fundatora Piotra Włostowica. Mimo pożaru w XVII wieku oraz doświadczenia dwóch wojen światowych, świątynia zachowała wiele ze swojej oryginalnej formy architektonicznej, a dobrą kondycję zawdzięcza m.in. pracom konserwatorskim przeprowadzonym w połowie XX wieku. Przez swoją swoistą filigranowość może przywodzić skojarzenia z rotundą św. Mikołaja, obecną na dwudziestozłotowym banknocie.

Giebło

Powstanie tego kościoła datowane jest między XII a XIV w. Romańska bryła z kamienia ciosanego, mimo późniejszej rozbudowy, wciąż posiada pierwotne elementy stylowe. Obiekt stanowi świetne uzupełnienie zwiedzania zamków w Morsku, Podzamczu i Smoleniu, znajduje się bowiem niemalże idealnie pomiędzy nimi.

Jędrzejów - opactwo Cystersów

Najstarsze opactwo Cystersów w Polsce znajduje się w Jędrzejowie. Powstało w pierwszej połowie XII w., dzięki inicjatywie Janika Jaksy (późniejszego arcybiskupa gnieźnieńskiego) i jego brata Klemensa. Cystersi przybyli tu z terenów współczesnej Francji. Dzięki nim znamy uprawę wiśni, brzoskwiń czy szarej renety. Trudno także przecenić ich wkład w uprawę roli, dzięki wprowadzeniu trójpolówki. Wraz z Benedyktynami reprezentowali zakony, które poświęcały się również pracy fizycznej, w odróżnieniu od później przybyłych zakonów żebraczych.

Ruda

W Rudzie, nieopodal Wielunia, znajduje się kościół pochodzący z XII w. Przez wieki nabierał on cech aktualnie obowiązujących stylów architektonicznych. Współcześnie świątynia została otynkowana, jednak w poszanowaniu jej historii pozostawiono spory fragment gołej, oryginalnej ściany. Aby dojrzeć ów fragment, należy jednak obejść świątynię, nie jest on bowiem widoczny z drogi.

Daniel Zalejski