DWORZEC KOLEJOWY CZĘSTOCHOWA

W tym roku minie 175 lat od rozpoczęcia budowy pierwszego dworca kolejowego w Częstochowie. W połowie lat 70. XX wieku, w wyniku nieodpowiedzialnych decyzji ówczesnych władz, został on rozebrany.

3 lipca 1845 r. inżynier Edward Gerstfeld położył kamień węgielny pod budowę częstochowskiego dworca. Budynek został zaprojektowany w stylu klasycystycznym, najprawdopodobniej przez znanego polskiego architekta Henryka Marconiego. Otwarto go uroczyście 17 listopada 1846 r.

Dworzec znajdował się około 100 m od ul. Panny Maryi (obecnie al. Najświętszej Maryi Panny) i stał frontem do ul. Dojazd (od roku 1919 była to ul. Piłsudskiego, w czasie okupacji niemieckiej Banhofstrasse, w latach 1949–1990 nosiła nazwę Świerczewskiego, później ponownie Piłsudskiego). W latach 1860–1862 dworzec rozbudowano, zwiększając jego powierzchnię użytkową. Zaprojektowany na planie trzech przylegających do siebie prostokątów, należał do najelegantszych obiektów tego rodzaju na ziemiach polskich. Znajdowała się tam m.in. restauracja I klasy, poczekalnia dla podróżnych z biletami 2, 3 i 4 klasy. Podróżni, którzy oczekiwali na pociągi, mogli korzystać z ogrodu kolejowego, który znajdował się przy plantach kolejowych (wzdłuż ulicy Dojazd). Znaczenie dworca wzrosło, gdy Częstochowa stała się węzłem kolejowym.

W roku 1861 przy dworcu wzniesiono budynek parowozowni (na cztery parowozy). W latach 80. XIX wieku dokonano kolejnej modernizacji obiektu – zgodnie z projektem inżyniera Czesława Domaniewskiego powiększono powierzchnię dworca, zaś w najstarszym budynku zmniejszono liczbę okien, wymieniono tynki w środku i na zewnątrz oraz zlikwidowano hełm na wieży. Później dobudowano przeszkloną werandę, a od strony peronu wykonano wiatę na całej długości budynków stacyjnych.

W czasie wojen światowych dworzec nie odniósł szkód. Jednak od połowy XX w. ulegał stopniowej degradacji – nie dbano o estetykę budynków i peronów, brakowało tablic informacyjnych. Co prawda podejmowano niewielkie prace modernizacyjne - m.in. w roku 1965 na peronach dworca zainstalowano zegary elektryczne.

15 stycznia 1970 r. oddano do użytku pawilon kolejowy przy al. Wolności, mieszczący kasy biletowe, przechowalnie bagażu i automaty do sprzedaży biletów. Nowy obiekt potocznie określano mianem „akwarium”, ze względu na przeszklone ściany. Wystrój wnętrza pawilonu wykonała ekipa „Reklamy” częstochowskiej spółdzielni „Spójnia”.

Pomimo kolejnych zmian – przebudów, remontów, dworzec przetrwał jedynie do lat 70. XX. Był co prawda zaniedbany, wymagał gruntownego remontu, lecz nadal stanowił wraz z przyległymi obiektami i peronami zespół zabytkowy. Jednak 10 stycznia 1974 r. rozpoczęto rozbiórkę gmachu dworca głównego i zakończono ją w II połowie lat 70. Do czasów współczesnych z dawnego dworca Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej i zabudowań przyległych pozostały: tzw. konduktorownia oraz toalety. W roku 2018 podczas budowy węzła przesiadkowego odkryto piwnice pierwotnego dworca.

15 marca 1976 r. od strony ul. Świerczewskiego ustawiono wykonany przez przedsiębiorstwo „Metalplast” parterowy barakowy pawilon na stacji Częstochowa Osobowa (Główna) przy ówczesnej ul. Świerczewskiego (obecnie ul. Piłsudskiego), w którym mieściły się kasy i poczekalnia. Ów prowizoryczny obiekt, mający zastąpić zburzony dworzec oraz pawilon przy al. Wolności rozebrano w latach 90. w związku z budową nowoczesnego gmachu dworca. Nowy budynek powstał w latach 1989–1996 według projektu zespołu pod kierunkiem architekta Ryszarda Frankowicza. W roku 1991 oddano do użytku pasaż z poczekalniami nad torami, a w roku 1996 – pozostałą część. Główny gmach dworca (o kubaturze 41 tysięcy m³) posiadał wejście od strony al. Wolności. Uroczystego otwarcia dworca dokonał 9 listopada 1996 r. prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Aleksander Kwaśniewski. 18 grudnia 2019 r. nastąpiło uroczyste rozstrzygnięcie konkursu na koncepcję architektoniczną obejmującą „Dworzec Częstochowa Główna oraz zabudowę i zagospodarowanie terenu w jego otoczeniu”. Czy koncepcja, która zwyciężyła, zostanie zrealizowana?

Juliusz Sętowski