TROPEM... fotografii z osobistego przewodnika

Przybliżając turystom oraz przyjaciołom historię Częstochowy, odnoszę momentami wrażenie, że wątki o zasięgu lokalnym nie zawsze wywołują u nich zainteresowanie równie wielkie, jak u mnie. W przypadku gości zagranicznych dochodzi do tego brak zrozumienia zawiłości dziejów Polski, czy w ogóle tej części Europy. Zamiast jednak zasypywać rozmówców encyklopedyczną wiedzą, wolę zaangażować ich do działania. Zachęcić do wspólnego stworzenia w wyobraźni albumu fotografii, które pozwolą lepiej zrozumieć historię naszego miasta. Tak, by każdy kadr odsyłał do jakiegoś ważnego okresu z dziejów Częstochowy. Wielka historia dzieje się wokół nas i wciąż żyją jej architekci, budowniczowie i świadkowie. Jej dostrzeżenie natomiast wymaga głębszego poznania i spojrzenia z szerszej perspektywy. Dlatego w tym miesiącu mam dla Was cztery zdjęcia, które koniecznie muszą się znaleźć w każdym osobistym, fotograficznym przewodniku po Częstochowie. Nawet jeśli taka publikacja istnieje tylko w wyobraźni.

REFORMACJA

Kościół protestancki, ul. Śląska 20

W XVI w. niemiecki teolog Marcin Luter, widząc niedoskonałości Kościoła rzymskokatolickiego, zapragnął jego reformacji. Zamiast tego doprowadził do wewnętrznego rozłamu w jego łonie. W ten sposób powstały różne nurty protestantyzmu, z czego luteranizm jest najstarszym. Pierwsze wzmianki o luteranach (pochodzących z terenów niemieckich) w okolicy naszego miasta datowane są na wiek XVIII. W połowie XIX w. poprowadzenie przez Częstochowę kolei Warszawsko-Wiedeńskiej spowodowało rozwój przemysłu, w wyniku czego do miasta napłynęło wielu nowych pracowników i rzemieślników, wśród których byli również protestanci. Przyczyniło się to do przeniesienia filiału, działającego wówczas w Czarnym Lesie, właśnie do Częstochowy. Początkowo msze odprawiano w domach prywatnych, a następnie w domach modlitwy. Z czasem grupa wiernych rozrosła się na tyle, że filiał przekształcił się w samodzielną (wciąż działającą) parafię. Wybudowany dla niej kościół poświęcono w 1913 r.

REWOLUCJA PRZEMYSŁOWA

Osiedle Częstochowianki, ul. Bardowskiego 21

Rewolucja przemysłowa zapoczątkowana w Anglii w XVIII w. dotarła w XIX w. na ziemie polskie, tj. do Królestwa Polskiego. Miała ona niebagatelny wpływ na rozwój Częstochowy, która z miejscowości liczącej w 1880 r. około 20 tysięcy mieszkańców, stała się dzięki industrializacji prawie 140-tysięcznym ośrodkiem miejskim w 1939 r. Pierwsze dekady tego okresu były zdominowane przez przemysł włókienniczy. Jednym z jego przedsiębiorstw była Fabryka Wyrobów Jutowych „Błeszno”, powstała w podmiejskiej wówczas osadzie Ostatni Grosz. Wybudowano tam też osiedle dla inżynierów i urzędników fabrycznych. Domy powstały z cegły i charakterystycznego dla naszego regionu wapienia. W 1900 r. fabryka została wykupiona przez powołane w tym celu Towarzystwo Przędzalnicze La Czenstochovienne, założone we francuskim Roubaix. To ostatecznie doprowadziło do inwestycji i znacznego rozwoju firmy oraz utworzenia na wspomnianym osiedlu wspólnoty Polaków, Francuzów i Niemców.

II WOJNA ŚWIATOWA

Cmentarz Żydowski, ul. Złota

II wojna światowa była konfliktem o złożonej genezie. W świecie istnieje kilka wersji co do daty oraz miejsca jej rozpoczęcia. Polska perspektywa przyjmuje za jej początek pierwszy dzień września 1939 r, kiedy to armia niemiecka - bez wypowiedzenia wojny - zaatakowała z impetem całą zachodnią granicę Polski. Jednym z pierwszych miejsc poddanych agresji była miejscowość na północnym skraju Jury Polskiej - Wieluń. Miasto zostało zbombardowane i niemalże zrównane z ziemią. Częstochowę Niemcy zajęli 3 września, siejąc powszechny terror. Od razu też rozpoczęło się prześladowanie mieszkańców narodowości żydowskiej. Na skutek Holocaustu Częstochowa utraciła znaczną część populacji, bowiem przed wojną społeczność żydowska stanowiła około jednej trzeciej tutejszych obywateli. Nasze miasto było również ostatnim przystankiem dla czterdziestu tysięcy ludzi wywiezionych do obozu zagłady w Treblince. Liczne lokalne dobra żydowskie zostały zrabowane bądź zniszczone, tak jak dwie synagogi. Częstochowski kirkut jest jednym z niewielu, oryginalnych i wciąż trwających miejsc, przypominających nam o żydowskich mieszkankach i mieszkańcach naszego miasta oraz o ich wkładzie w zarówno przemysłowy, jak i kulturalny rozwój Częstochowy. Cmentarz ten jest ponadto miejscem pamięci o samej Zagładzie, gdyż na jego terenie także dochodziło podczas wojny do masowych mordów.

SOBÓR II WATYKAŃSKI

Kościół św. Wojciecha, ul. Brzeźnicka 59

Odbudowa zniszczeń wojennych na Starym Kontynencie przerodziła się w eksplozję urbanistyczną, która w połączeniu z owocami rewolucji przemysłowej, doprowadziła do stworzenia gęsto zabudowanych osiedli. Nastąpił również gwałtowny rozwój budownictwa kościelnego, porównywalny do tego z okresu średniowiecza. Dynamika zmian w życiu społeczeństwa była odczuwalna w każdym aspekcie. Kościół rzymskokatolicki był ich świadomy i w celu przystosowania się do zmieniającego się świata, zwołał w 1962 r. Sobór Watykański II. Po ponad trzech latach dyskusji Kościół dokonał wielu reform, w tym odnowił liturgię. Wprowadzenie w życie tej aktualizacji wymagało konkretnych zmian także w projektowaniu świątyń. Posoborowa architektura powstawała na całym świecie, dlatego - choć wywodzi się z jednego źródła - ma wiele twarzy. W Europie jednym z jej przykładów, jest znajdująca się na światowej liście dziedzictwa UNESCO, Kaplica Notre Dame du Haut w Ronchamp, zrealizowana przez Le Corbusiera, zwanego papieżem modernizmu. W Polsce czasów PRL budowa świątyń była blokowana, nie wydawano pozwoleń na budowę i ograniczano dostęp do materiałów budowlanych oraz maszyn. Mimo to powstawały okazałe gmachy, często ogromnych rozmiarów, by móc pomieścić w jednym miejscu rzesze wiernych. Ta grupa budynków została nazwana Architekturą VII Dnia, a jedną z jej ikon jest częstochowski kościół św. Wojciecha. Budynek, projektu Antoniego Mazura, pochodzi z lat 70. XX w. Świątynia została jednak oddana do użytku i poświęcona dopiero w 1985 r.

Daniel Zalejski