NAJSTARSZY DKF

Trudno mówić o kulturze filmowej bez dyskusyjnych klubów filmowych. W Częstochowie w tym kontekście nie sposób nie wspomnieć o DKF „Rumcajs”. Zwłaszcza, że funkcjonuje w mieście już od ponad 65 lat i jest najdłużej działającym tego typu klubem w Polsce.

Dyskusyjne Kluby Filmowe, jako społeczna forma ruchu filmowego i nieformalnej edukacji filmowej, powstawały w Polsce, na fali odwilżowych wydarzeń, w połowie lat 50. ubiegłego wieku, nawiązując do przedwojennego francuskiego ruchu miłośników sztuki filmowej.

Częstochowski klub jest jedną z pierwszych instytucji tego typu w kraju, obecnie najstarszym i najdłużej działającym klubem w Polsce. Powstał w roku 1955 z inicjatywy Emila Garczyńskiego, Zdzisława Sroczyńskiego i Henryka Koźmińskiego. Ten pierwszy był korespondentem ukazującego się wówczas warszawskiego tygodnika społeczno-literackiego „Po prostu”. Początkowo klub funkcjonował przy Wyższej Szkole Ekonomicznej w Częstochowie i nosił nazwę Środowiskowego Klubu Filmowego „Po prostu” – potem został przemianowany na Dyskusyjny Klub Filmowy „Po prostu”.

Jesienią 1957 roku, po zlikwidowaniu tygodnika przez władze państwowe, zmianie uległa również nazwa organizacji – od tamtego momentu określana była mianem Dyskusyjnego Klubu Filmowego Studentów i Młodej Inteligencji, choć można również spotkać się z nazwą Dyskusyjny Klub Filmowy Studentów i Inteligencji Pracującej.

Tak zwana „odwilż” po październiku 1956 roku była dla Polaków, a szczególnie dla inteligencji, momentem wzięcia głębokiego oddechu wolności, z którego w pierwszej kolejności zaczerpnął świat miłośników kina – wspomina Tadeusz Piersiak, Prezes Dyskusyjnego Klubu Filmowego „Rumcajs” w Częstochowie. – Ponadto DKF-y stały się salonami, na których należało się pokazywać, by się liczyć. Spotkania klubowe były też swoistą giełdą kultury, bo w towarzyskiej wymianie polecano sobie książki i płyty, rekomendowano wydarzenia.

Pierwszy pokaz filmowy – „Dyktatora” w reżyserii Charliego Chaplina – odbył się w niedzielę, 11 grudnia 1955 r., o godzinie 8.00 w kinie „Wolność”. W następnym roku, na założycielskim Zjeździe Polskiej Federacji DKF, częstochowski klub znalazł się w ogólnopolskim rejestrze pod numerem trzecim. I choć w tym okresie do klubu zapisało się 266 osób, to początki wcale nie były łatwe. Brakowało odpowiedniej sali kinowej. Po propozycji wyświetlania filmów na Jasnej Górze, znalazło się jednak miejsce w popularnym wówczas kinie „Bałtyk”, w którym DKF wyświetlał filmy przez następnych kilkanaście lat.

Proponowany repertuar był ambitny i wyjątkowy. Filmy wypożyczano między innymi z Centralnego Archiwum Filmowego (obecnie to Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny), Centrali Rozpowszechniania Filmów. Kierownictwo klubu korzystało również z pomocy ambasad Stanów Zjednoczonych, Kanady, Szwecji, Belgii czy ośrodków kultury z Węgier i Czechosłowacji.

Misję wspierania klubów podjęły w latach 60. również ambasady i instytuty kultury, które miały „do użytku wewnętrznego” wybitne filmy ze swoich krajów (głównie na taśmach 16 mm) – mówi Piersiak. – Warto wspomnieć, że w obrębie Krajów Demokracji Ludowej tylko Polska wypracowała takie rozwiązania.

DKF-y pokazywały więc to, czego nie sposób było wtedy szukać w zwykłym kinie. Wyświetlano zarówno filmy pochodzące z archiwów, jak i niedostępne zachodnie produkcje. W Częstochowie organizowano ponadto seminaria tematyczne, zapraszano prelegentów, aktorów, reżyserów, scenarzystów. Na długiej liście gości znajdziemy między innymi Beatę Tyszkiewicz, Krzysztofa Kieślowskiego, Aleksandra Ścibora-Rylskiego, Agnieszkę Holland.

Za swoje osiągnięcia w popularyzacji sztuki filmowej częstochowski DFK otrzymał w 1965 roku medal PF DKF. Był to również okres, w którym klub współpracował z innym częstochowskim kinem – kinem „Relax”. Organizowane wówczas wydarzenia przyciągały ogromną publiczność. Klub stał się ważnym miejscem wymiany myśli i poglądów, a także prężnie działającym ośrodkiem upowszechniania wiedzy na temat kinematografii.

Istotą klubów była dyskusja nad filmami, czasami gorąca i długotrwała (z politycznymi podtekstami). Sukces DKF-ów spowodował już w latach 60. próby zakładania klubów książkowych czy teatralnych, ale ze znacznie mniejszym powodzeniem (powstające w Polsce przed dziesięcioleciem Dyskusyjne Kluby Książki nie były współczesnym wynalazkiem) – dopowiada Piersiak.

Lata 70. XX w. przyniosły znaczącą zmianę. DKF przeniesiono do Politechniki Częstochowskiej, dokładnie do Klubu „Politechnik”, w którym zresztą funkcjonuje do dziś. Nawiązano współpracę z Czechosłowackim Ośrodkiem Kultury i Informacji w Warszawie, w związku z czym zmieniono nazwę. Inspiracją stał się Rumcajs – bohater cyklu powieści Václava Čtvrtka oraz czechosłowackiego serialu animowanego dla dzieci, w reżyserii Ladislava Čapka.

Jak opowiada Jacek Tomczyk, który był wtedy studentem Politechniki i działaczem DKF-u, a nieco później także jego Prezesem, władze Klubu rozpisały wówczas ankietę, w której spośród dwóch propozycji zwyciężył „Rumcajs” – zdradza Piersiak. – Była to konsekwencja nie tylko popularności czeskiej dobranocki, ale też wyraz uznania dla Ambasady Czechosłowackiej Republiki Socjalistycznej, blisko współpracującej z Częstochową. Prawdziwe chrzciny odbyły się z udziałem Václava Čtvrtka, twórcy Rumcajsa. Wkrótce nastąpiły narodziny „Cypiska”, czyli niedzielnych pokazów filmowych dla dzieci.

Ważnymi wydarzeniami w historii DKF-u z tego okresu były organizacja Ogólnopolskiego Zjazdu Działaczy Dyskusyjnych Klubów Filmowych i Kin Studyjnych (w 1975 r.) oraz Ogólnopolskiego Seminarium Polskiej Federacji DKF (w 1980 r.), podczas którego obecny był ówczesny wiceminister kultury i sztuki Antoni Juniewicz.

Początek lat 80. XX w. przyniósł „Rumcajsowi” Nagrodę Specjalną im. prof. Antoniego Bohdziewicza z okazji XXV-lecia Federacji dla najstarszych działających Klubów, założycieli Federacji oraz nagrodę miesięcznika „Kino”. Wówczas też popularność częstochowskiego DKF-u wzrosła i nierzadko trudno było dostać się na seans. Z kolei zdobycie legitymacji członkowskiej wymagało określonych znajomości.

Pomimo tego, kolejne lata znów okazały się trudne. Kryzys finansowy i wzrost stawek za wynajem filmów spowodował, że klub musiał ograniczyć swoją działalność. Coraz trudniejsze stawało się pozyskiwanie filmów z zagranicy, a późniejsze przemiany ustrojowe spowodowały, że zwiększyło się zainteresowanie telewizją i seansami kin sieciowych. Dla porównania warto zwrócić uwagę na fakt, że obecnie na liście PF DKF znajduje się zaledwie 123 organizacji, podczas gdy w latach 80. ubiegłego wieku było ich około 500.

Początek XXI wieku przyniósł też poważne problemy z funkcjonowaniem klubu w ramach Politechniki Częstochowskiej. Ostatecznie, w 2007 r. DKF w Częstochowie zawiesił działalność. Wznowił ją jednak w roku 2009 i działa do dziś. W 2020 r. „Rumcajs” rozpoczął świętowanie swojego 65-lecia, mając na koncie już kilka tysięcy projekcji. Udowadnia tym samym, że jest ważnym miejscem nie tylko dla miłośniczek i miłośników kina, ale również dla osób, którym zależy na historii i kulturze miasta. Obecnie również stoi przed sporym wyzwaniem.

Pandemia pokazała nam, że pytanie o przyszłość jest jak propozycja wróżenia z fusów – wyjaśnia Piesiak. – Od wiosny 2020 r. układaliśmy scenariusz jubileuszu 65-lecia Klubu. Mieliśmy kompletny plan obchodów, które jednak nie odbyły się ze względu na lockdown. Teraz więc, w połowie 2021 r. wiemy, że przygotujemy w grudniu jakiś akcent, uroczystość podsumowującą 65-lecie. Jeśli oczywiście Covid
nam na to pozwoli. Przyszłość? Spotkajmy się w grudniu, może wtedy odpowiem.

„Rumcajs” jest otwarty na nowych członków i widzów, od których również zależy przyszłość klubu. Spotkania DKF-u „Rumcajs” odbywają się obecnie w poniedziałki o godzinie 18.00 w Klubie „Politechnik”, mieszczącym się w Akademickim Centrum Kultury i Sportu Politechniki Częstochowskiej. Więcej informacji na temat klubu oraz aktualny repertuar można znaleźć na stronach internetowych: rumcajs.czest.pl i ackis.pcz.pl/dkf-rumcajs .

mw