BRACIA KRZEMIŃSCY - PIONIERZY KINA W CZĘSTOCHOWIE

W 2014 r. odbyła się w Częstochowie pierwsza edycja Festiwalu Filmów Dokumentalnych im. Braci Krzemińskich. Dwa lata później, na budynku, w którym Krzemińscy otworzyli pierwsze w mieście kino, odsłonięto upamiętniającą braci tablicę.

Władysław i Antoni Krzemińscy byli związani z Łodzią. Od 1899 r. organizowali tam w „Gabinecie Iluzji” pokazy przeźroczy z dziedziny krajoznawstwa i astronomii, a później pokazy kinematograficzne (przy pomocy sprowadzonego projektora braci Lumière, z zestawem osiemnastu filmów). Wspólnie stworzyli (przy ul. Piotrkowskiej 120) pierwszy stały kinematograf na ziemiach polskich. W marcu 1900 r. przenieśli się do Radomia, a w maju tegoż roku do Częstochowy. Tu przy ul. Panny Maryi (obecnie al. NMP) wznieśli drewniany budynek, w którym pokazywali tzw. ożywione fotografie. We wrześniu roku 1900 wyjechali do Włocławka, gdzie wybudowali podobny obiekt. Na przełomie lat 1900 i 1901 wrócili do Łodzi. Po powrocie Władysława z wyjazdu do Paryża (pozyskał tam nowe filmy, a także nowy projektor firmy „Pathe”), obaj prowadzili teatr żywych fotografii w Łodzi (przy Nowym Rynku 4).

W latach 1902–1907 Krzemińscy odbywali liczne, nieraz kilkusetkilometrowe, połączone z pokazami filmów podróże do różnych miast Królestwa Polskiego - odwiedzili m.in. Tomaszów, Zduńską Wolę, Sieradz, Koło, Konin, Kalisz, Ciechocinek, Piotrków Trybunalski, Dąbrowę Górniczą, Łomżę, Lublin, Warszawę. W 1903 r. pojechali na wschód, do imperium rosyjskiego, dotarli m.in. do Tuły i Kaługi, później do Kurska, Jelcza i innych miejscowości. Zimą, na przełomie 1904 i 1905 roku, organizowali projekcje w różnych miejscowościach centralnej Azji. Latem 1906 r. odbyli podróże do Lublina, Łomży, Grodna, Archangielska, Wiatki, a w lutym 1907 r. do Nowonikołajewska (Nowosybirsk) i Taszkientu.

W 1909 r. bracia wzięli udział w Wystawie Przemysłu i Rolnictwa w Częstochowie; w drewnianym budynku (przy III Alei 65) uruchomili kino pod nazwą „Royal Palace”. Wobec narastającej konkurencji kin stałych, postanowili się osiedlić w Częstochowie. Jesienią 1909 r. wynajęli lokal na I piętrze kamienicy na rogu II Alei i ul. Centralnej (obecnie Śląska). Otworzyli tu kino „Odeon” - pierwsze stałe kino w mieście i jedno z pierwszych w Królestwie Polskim. W roku 1916 bracia przenieśli kino do innej siedziby – wynajęli lokal po Teatrze „Corso”, na I piętrze przy II Alei 27. W małym fotoplastikonie w holu kina można było podziwiać trójwymiarowe fotografie.

Bracia Krzemińscy realizowali własne filmy dokumentalne i umieszczali je w nadprogramie jako kroniki „Odeonu”. „Pożar zapałczarni” (z 1913 r.), uznawany za pierwszy polski film dokumentalny, to prawdopodobnie fragment jednej z takich kronik. Inne z nakręconych przez braci filmów to: „Przyjazd Pana Prezydenta Rzeczypospolitej Ignacego Mościckiego do Częstochowy”, „Przejazd przez Częstochowę wagonu ze zwłokami Słowackiego”, „Przejazd regenta Węgier do Warszawy w 1938”. Kronikę filmową Krzemińskich ilustrowała muzycznie znana w mieście orkiestra Jerzego Bursika. Bracia kręcili też własną kamerą komedyjki. Pod koniec lat 20. XX w. Antoni Krzemiński zasiadał w zarządzie wojewódzkim właścicieli kinoteatrów. Bracia byli też współorganizatorami odbywającego się 6 lutego 1928 r. zjazdu właścicieli kinematografów z województwa kieleckiego - podczas tego zjazdu podjęto uchwałę o utworzeniu Związku Właścicieli Kinematografów Województwa Kieleckiego.

W roku 1933 prowadzone przez braci kino zamknięto z powodu zaległości czynszowych, później doszło do eksmisji, a wyposażenie kina zlicytowano. Po uzyskaniu pożyczki Krzemińscy otworzyli kino „Eden” (przy I Alei 12), które prowadzili do grudnia 1939 r. Z dochodów, jakie uzyskiwali z prowadzenia kina, pewne sumy przeznaczali na sprawy społeczne, m.in. w 1934 r. na rzecz powodzian, a w 1936 r. na Fundusz Obrony Morskiej.

Władysław Krzemiński nie przeżył okupacji niemieckiej, zmarł 29 grudnia 1942 r. w Częstochowie. Antoni Krzemiński po II wojnie światowej pracował w kinie (przy I Alei 12), którego wcześniej był współwłaścicielem, nazywało się ono „Tęcza”. Zmarł 1 kwietnia 1955 r. w Częstochowie. Obaj bracia pochowani są na częstochowskim cmentarzu Kule.

Juliusz Sętowski