SZUKAJ
CO/GDZIE/KIEDY W CZĘSTOCHOWIE Portal kulturalny

CGK 3/2020

Pobierz PDF

Od Synagogi do Filharmonii

Wielu częstochowian mijających codziennie gmach Filharmonii Częstochowskiej, czy uczęszczających tu na koncerty, nie zdaje sobie sprawy, że obiekt ten został wzniesiony na ruinach świątyni żydowskiej – dawnej Nowej Synagogi.


Nowa Synagoga zbudowana została w latach 1892–99 przy ul. Aleksandrowskiej (od 1919 r. była to ulica Prawe Wały, od 1926 r. - ul. Wilsona). W stylu neoklasycystycznym zaprojektował ją Gustaw Landau-Guttenteger, jeden z najwybitniejszych architektów łódzkich przełomu XIX i XX wieku, autor kilkudziesięciu realizacji, głównie na terenie Łodzi (m.in. synagogi przy ulicy Wólczańskiej).


Synagoga częstochowska była prywatną własnością grupy miejscowych, zamożnych Żydów o poglądach postępowych. Reprezentowała typ synagogi reformowanej, wzorowanej na synagogach niemieckich (jak Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie czy Wielka Synagoga w Łodzi), dlatego nie korzystali z niej Żydzi tradycjonaliści ani chasydzi. Budowla była zbyt obszerna i wyjątkowo kosztowna w utrzymaniu, w związku z czym ciągle przynosiła poważne problemy finansowe i nie doczekała się nigdy końca realizacji (np. nie wykonano w jej wnętrzu polichromii). Początkowo obowiązki kantora i kaznodziei pełnił w niej Abraham Ber Birnbaum (założyciel częstochowskiej świeckiej szkoły kantorów – zawodowych śpiewaków synagogalnych). W 1914 r. został on zastąpiony przez kantora Abrama Fiszela. Od roku 1929 kaznodzieją był dr Joachim Wilhelm Hirschberg, który w 1937 r. otworzył przy synagodze Instytut Judaistyczny, mający jednak charakter uniwersytetu ludowego. Przy świątyni funkcjonowała również zasobna biblioteka, założona prawdopodobnie przez A. B. Birnbauma, której najcenniejszym zbiorem były manuskrypty muzyczne.


W wieczór Bożego Narodzenia, 25 grudnia 1939 r. synagoga została podpalona przez Niemców (częstochowska prasa tzw. gadzinowa podawała, że czynu tego dokonała polska sfrustrowana młodzież). Następnie świątynię kompletnie ograbiono. Przez długi czas zniszczona synagoga stała jako niezabezpieczona ruina i dopiero w połowie lat 50. XX w. została przekazana przez społeczność żydowską miastu na potrzeby kulturalne.


Miejska Rada Narodowa w Częstochowie podjęła decyzję o wybudowaniu w tym miejscu sali koncertowej (w 1960 r. przyjęto propozycję nazwy – filharmonia). Rozpoczęła się przebudowa, która trwała do roku 1965. Teren odgruzowano, a przy wznoszeniu gmachu filharmonii wykorzystano szkielet murów dawnej Nowej Synagogi. Głównym projektantem architektury był Tadeusz Gawłowski, a wnętrza obiektu zaprojektowała Teresa Gawłowska. Uroczyste otwarcie gmachu filharmonii nastąpiło 4 listopada 1965 r. Po 55 latach funkcjonowania bez generalnego remontu, w 2010 roku przystąpiono do rozbudowy i modernizacji budynku Filharmonii Częstochowskiej. 3 października 2012 r., po zakończeniu prac, instytucja otrzymała imię Bronisława Hubermana, urodzonego w Częstochowie jednego z najwybitniejszych skrzypków XX wieku.


Juliusz Sętowski