SZUKAJ
CO/GDZIE/KIEDY W CZĘSTOCHOWIE Portal kulturalny

Archiwalne zdjęcie Domu Wolbergów
CGK 12/2019

Pobierz PDF

SPACER Z JULKIEM: DOM WOLBERGÓW

Budynek stojący przy I Alei 12 był od XIX w. kojarzony z przybytkiem kultury. Działały tu teatry, kina, występowały orkiestry. Niektórzy z częstochowian pamiętają jeszcze seanse filmowe, które odbywały się (do roku 1963) w kinie „Tęcza”.


Gmach został zbudowany dla rodziny Wolbergów, w latach 40. XIX w. (przed rokiem 1848) na podwójnej działce. Mieszkali tu bracia Herman i Paweł Wolbergowie, przemysłowcy, którzy od 1872 r. prowadzili wytwórnię pierścionków rogowych oraz fabryczkę ram owalnych. Od 1876 r. Paweł był współorganizatorem, a później członkiem zarządu miejscowej Straży Ogniowej Ochotniczej. Później budynkiem zawiadywał jego syn Aleksander (1869–1946), doktor chemii, współwłaściciel Częstochowskiej Fabryki Farb „Zawodzie” i członek zarządu Towarzystwa Muzyczno-Literackiego Lira.


Budynek był pierwotnie dwupiętrowy, późnoklasycystyczny w formie (pod gzymsem dachowym biegł charakterystyczny fryz z motywem tryglifu i rozety, które zlikwidowano w roku 1957). Front kamienicy wraz z oficynami i ogrodem tworzyły placówkę handlowo-usługowo-kulturalną. Znajdowała się tu sala resursy miejskiej. W latach 70 XIX w. w resursie organizowano zabawy taneczne, maskarady i koncerty (m.in. w roku 1882 występowała tu primadonna teatru warszawskiego Bronisława Dowiakowska). W latach 1881–1904 działała w budynku drukarnia Macieja Stochelskiego. Od przełomu wieków XIX i XX był tu Hotel „Europejski”, a w latach 20. żydowski dom ślubów. Od początku XX w. znajdowały się tu: sklep firmowy fabryki włókienniczej „La Czenstochovienne” (prowadzony przez Kazimierza Le-chowskiego), magazyn towarów bławatnych „Manufaktura” H. A. Librowicza, skład futer i kapeluszy Szymona Krauskopffa, a w czasie I wojny światowej sklep nr 2 Deputacji Żywno-ściowej. Od początków lat 30. działał tu żydowski Bank Rzemieślniczy Spółdzielczy. Do roku 1934 przy I Alei 12 swoje siedziby miały stowarzyszenia żydowskie: Legion im. płk. Berka Joselewicza oraz Związek Żydów Uczestników Walk o Niepodległość Polski.


Od II połowy XIX w. na podwórzu funkcjonował (założony przez Pawła Wolberga) tzw. ogródek „Apollo” (zwany też ogrodem Wolbergów), a później restauracja „Apollo”. Odbywały się tu koncerty (m.in. orkiestry włościańskiej Karola Namysłowskiego oraz orkiestry miejscowego Towarzystwa Muzyczno-Literackiego „Lira”), przedstawienia teatralne i kabaretowe oraz festyny. Od końca XIX w. w ogrodzie Wolbergów działał Instytut Wód Mineralnych Ignacego Tomczyka (Instytut posiadał wanny i prysznice służące do kąpieli mineralnych). W roku 1915, z inicjatywy Aleksandra Wolberga i jego żony Zofii, na podwórzu budynku wzniesiono drewniany teatr „Apollo” (od 1916 r. nosił on nazwę „Palais de Glace”). Oprócz przedstawień teatralnych, występów kabaretowych, koncertów organizowano tu również pokazy gimnastyczne.


W maju 1919 r. dyrekcja Teatru „Paryskiego” na terenie posesji uruchomiła na sezon letni kinoteatr „Polonia”. W latach 1924–1933 funkcjonował tu kinoteatr „Nowości”. W 1933 r. lokal kinowy wydzierżawili pionierzy częstochowskiego kina – bracia Władysław i Antoni Krzemińscy. Przebudowali go (obmurowali z zewnątrz, dokonali też inwestycji wewnątrz – na widowni i w holu). Z czasem w kinie, które otrzymało nazwę „Eden” zamontowano najnowocześniejsze projektory. Odbywały się tu również odczyty i wystawy. W czasie okupacji hitlerowskiej 1939–1945 kino stało się placówką niemiecką. Po II wojnie światowej, od roku 1945 do 1963 działało tu kino „Tęcza”.


W roku 1957 przeprowadzono gruntowny remont budynku. W jego wyniku doszło do zniszczenia szeregu elementów architektonicznych i w efekcie do zatarcia cech stylowych frontu gmachu. W roku 1992 kamienica została całkowicie zburzona, a na jej miejscu wzniesiono nowy budynek, o zupełnie innych proporcjach (stało się tak, pomimo tego, że właściciele zostali zobowiązani przez konserwatora zabytków do jego odbudowy w dawnym kształcie). Od tej chwili nowy gmach zaczął służyć celom handlowym.


Juliusz Sętowski