SPACER Z JULKIEM: ZAWADOWIE Z ZAWAD

Członkowie rodziny Zawadów od lat osiemdziesiątych XIX wieku do roku 1919 byli właścicielami największego majątku ziemskiego na terenie Częstochowy.

August Zawada (1828–1899), zajmował się od 1849 r. ogrodnictwem. Związany był z Rudnikami Wieluńskimi. Na przełomie lat 70. i 80. XIX wieku sprowadził się z rodziną do Częstochowy. Od początku XIX wieku był właścicielem majątku ziemskiego obejmującego obszar od ulicy Jasnogórskiej i między ulicami Cerkiewną (teraz Kilińskiego) i Szkolną (obecnie J.H. Dąbrowskiego) ciągnący się aż do wsi Kiedrzyn (obecnie jest to dzielnica Częstochowy). Prowadził tam największy w Częstochowie zakład ogrodniczy.

August Zawada miał dwóch synów – Karola i Władysława. Tak jak ojciec zajmowali się ogrodnictwem. Karol Zawada (1860–1916), ukończył progimnazjum w Częstochowie, następnie gimnazjum w Warszawie. Kształcił się dalej w zakresie ogrodnictwa: w Warszawie, Heidelbergu i Lipsku. Ostatecznie ukończył Królewski Instytut Pomologiczny w Prószkowie (Proskau, Prosków) k. Opola (rzekomo miał tam uzyskać stopień doktora pomologii, co było jednak poddawane w wątpliwość). Praktykę ogrodniczą odbywał w ogrodach aklimatyzacyjnych i pomologicznych we Francji, Belgii, Niemczech i Rosji. W 1891 r. założył szkołę ogrodniczą; należała ona do kategorii najniższych, o wyłącznie praktycznym kierunku nauczania, który był urozmaicany jedynie pogadankami z zakresu teorii. W 1902 r. władze rosyjskie po przeprowadzonej kontroli zamknęły szkołę. W grudniu 1891 r. był inicjatorem rozpowszechnionej przez „Kurier Codzienny” akcji zadrzewiania dróg i obejść domowych. Uczestniczył w zjazdach ogrodników oraz wielu wystawach ogrodniczych w kraju i w Europie; m.in. na wystawie w Petersburgu w 1894 r. otrzymał 3 złote medale. Corocznie urządzał w swoim gospodarstwie ogrodniczym wystawę róż. W 1906 r. był współzałożycielem Częstochowskiego Towarzystwa Ogrodniczego (CzTO); od tegoż roku aż do śmierci pełnił funkcję prezesa CzTO. Kierowane przez niego stowarzyszenie organizowało odczyty, pogadanki, zwiedzanie gospodarstw ogrodniczych i rolniczych. Od 1912 r., zebrania CzTO odbywały się w dworku Zawadów. W latach 1903–07, po zaciągnięciu kredytu, wybudował na terenie swojej posiadłości koszary dla stacjonujących w mieście 7 i 8 pułku strzelców. Zawada był jednym z organizatorów Wystawy Przemysłu i Rolnictwa w Częstochowie.

Na terenie zakładu ogrodniczego Zawady organizowano zabawy, z których dochód przeznaczany był na cele charytatywne, przeważnie na rzecz Towarzystwa Dobroczynności dla Chrześcijan, na tzw. wpisy szkolne niezamożnych uczniów miejscowych gimnazjów, a także na CzTO. Przed 1916 r. Zawada zapisał koszary (o wartości 400 tysięcy rubli), których był właścicielem i teren, na którym zostały wybudowane, na rzecz instytucji dobroczynnych w mieście. Zmarł 19 XII 1916 r. w Częstochowie i został pochowany na cmentarzu św. Rocha (w sektorze 14, rząd A, grób nr 7).

Władysław Zawada (1863–1919), młodszy syn Augusta Zawady ukończył gimnazjum w Warszawie, następnie studiował w Królewskim Instytucie Pomologicznym w Prószkowie (Proskau, Prosków) k. Opola. Po ukończeniu studiów (z odznaczeniem) i otrzymaniu tytułu botanika architekta powrócił do Królestwa Polskiego, gdzie przez jakiś czas zdobywał wiedzę praktyczną w zakresie ogrodnictwa. W latach 1886–89 piastował posadę ogrodnika w Cesarskim Ogrodzie Botanicznym w Petersburgu. W latach 1890–94 pełnił funkcję dyrektora ogrodu botanicznego w Penzie. Przez pewien czas był także dyrektorem tamtejszej szkoły botanicznej. Około roku 1900, wezwany przez ojca Augusta, przyjechał do Częstochowy. Znacznie rozszerzył zakład ogrodniczy ojca. Po jego śmierci przejął część majątku ziemskiego, który mu przypadł w udziale. Utworzył zakład ogrodniczy „Halinów” (przy ul. Szkolnej): eksponaty z tego zakładu były prezentowane przez niego na wystawach m.in. w Warszawie, Petersburgu. W swoim zakładzie prowadził warzywnictwo, owocarstwo, szkółkarstwo liczące 150 tysięcy drzew owocowych (grusze, jabłonie, śliwy, wiśnie) i ozdobnych (wiązy, tuje, lipy wielkolistne). W roku 1903 zajął się hodowlą kwiatów; początkowo sprowadzał kwiaty z Holandii, Stanów Zjednoczonych, później sam pracował nad tworzeniem nowych odmian. Wyhodowanym przez siebie nowym odmianom kwiatów (szczególnie mieczykom) nadawał nazwy związane z historią i kulturą Polski: „Polonia”, „Litwa”, „Kopernik”, „Kordecki”, „Mickiewicz”, „Słowacki”, „Chopin”, „Matejko”. Na terenie zakładu ogrodniczego „Halinów” organizował wystawy kwiatów; m.in. w lipcu 1907 r. na wystawie pokazał ok. 5 tysięcy róż różnych odmian, a także goździki, hiacynty i lilie. Zmarł 4 I 1919 r. w Częstochowie, został pochowany na cmentarzu św. Rocha (w sektorze 14, rząd 9, grób nr 3).

Karol i Władysław Zawadowie zmarli bezpotomnie. W ich rodowej siedzibie – parterowym dworku przy ulicy Chłopickiego 90/98 w 1925 r. utworzono Szpital dla Chorych Zakaźnych. Pozostał też budynek dawnych koszar – obecnie gmach służy Politechnice Częstochowskiej i Zespołowi Szkół im. W. Biegańskiego. Od początku lat 30. XX wieku do roku 1960 dzielnica (obecnie Tysiąclecia) nosiła nazwę Zawady.

Juliusz Sętowski