SZUKAJ
CO/GDZIE/KIEDY W CZĘSTOCHOWIE Portal kulturalny

Dwie archiwalne fotografie. Na pierwszym Janina Kościańska z córką Bogumiłą. W tle poczta i kościół ewangelicko-augsburski Wniebowstąpienia Pańskiego, ok. 1932 r. Na drugim gmach u zbiegu ulic Śląskiej i Kopernika, z charakterystycznym zegarem
7/2018

Pobierz PDF

POCZTA

Gmach u zbiegu ulic Śląskiej i Kopernika, z charakterystycznym zegarem, został wybudowany w latach 1926–1931 według projektu architekta Adolfa Szyszko-Bohusza. Słynny architekt, od roku 1920 profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, był autorem wielu projektów zrealizowanych na ziemiach polskich, m.in. domów wypoczynkowych, pensjonatów, hoteli, kościołów, a także krypt Juliusza Słowackiego i Józefa Piłsudskiego, cokołu pomnika Tadeusza Kościuszki oraz bramy głównej na Wawelu. W Częstochowie, według jego projektów z roku 1920, wykonano spowiednicę, krużganki i frontową część kaplicy NMP w klasztorze jasnogórskim.

Wybudowany według planów Adolfa Szyszko-Bohusza, z użyciem żelazo-betonu, dwupiętrowy budynek, ma charakter konstruktywistyczny i został usytuowany na planie podkowy. Gmach pierwotnie był trójskrzydłowy, jednak, na przełomie lat 80. i 90. XX w., od ulicy Kopernika dobudowano fragment, a od strony pasażu Opolczyka dostawiono nowy budynek. Inwestycje te spowodowały, że obiekt ma obecnie formę czworokątu. W narożniku południowo-zachodnim gmachu znajduje się trójkondygnacyjna wieża, jej górna część jest stalowo-szklana, ma kształt sześcianu z czterema wielkimi tarczami zegarowymi. Potężny zegar, efektowny w wyglądzie, został znakomicie wkomponowany w architekturę budynku. Jego szklane tarcze mają pięć i pół metra wysokości, cyfry – 60 cm, a dłuższa ze wskazówek – dwa i pół metra.

Przeszklony sześcian nie jest niczym przykryty, w jego wnętrzu znajduje się maszt. W przeszłości zegar był wielokrotnie naprawiany, nawet po tym, jak około roku 2000 otrzymał nowy, sterowany falami radiowymi, mechanizm.

Gmach wznoszony był przez ponad sześć lat. W grudniu 1925 r. zakupiono plac pod jego budowę i od roku 1926 prace postępowały systematycznie, aż do II połowy roku 1928. „Expres Częstochowski” (z sierpnia 1928 r.) informował entuzjastycznie: „roboty nad budową centralnego gmachu poczty przy ulicy Śląskiej w pełnym biegu (...) zostaną ukończone w 1930 r.” Przypuszczalnie jeszcze w końcu roku 1928 wstrzymano je i dopiero od połowy 1929 r. kontynuowano. Prowadziła je firma budowlana Rolnik i Spółka, pracami kierował F. Tadanier.

Zakończono je na przełomie lat 1930–1931. Przedłużająca się budowa powodowała, że rosły koszty, ostatecznie zamknęły się one sumą miliona pięciuset pięćdziesięciu tysięcy złotych. Po wykonaniu prac przy wyposażeniu wnętrza, budynek został oddany w marcu 1931 r. 22 marca tegoż roku, podczas uroczystego
otwarcia urzędu, jego poświęcenia dokonali biskup częstochowski Teodor Kubina i ksiądz Bolesław Wróblewski, proboszcz parafii św. Rodziny.

Do gmachu przy ulicy Śląskiej przeniesiono pocztę z budynku przy alei Kościuszki 7 (funkcjonowała tam od roku 1916). Umieszczono tu również stacje łączności telegraficznej i centralę telefoniczną. W roku 1933 wszystkich 710 (w roku następnym już 1161) abonentów telefonicznych, przełączono z centrali ręcznej na automatyczną, uruchomiono nową stację z dalekosiężnym kablem, dzięki któremu było możliwe połączenie bezpośrednie z 24 najważniejszymi miastami w Polsce. W budynku poczty wkrótce rozpoczęła pracę nowa centrala międzymiastowa – miała 9 stanowisk do rozmów międzymiastowych. Do roku 1939 funkcjonowały tu dwa
urzędy: Obwodowy Urząd Pocztowy i Rejonowy Urząd Telefoniczno-Telegraficzny.

Od 26 sierpnia do 2 września 1939 r. w piwnicach narożnika południowo-zachodniego budynku znajdowała się zbiornica meldunkowa obrony przeciwlotniczej. Gromadzono tu (dzięki łączności telefonicznej) informacje napływające z rejonów Lublińca, Praszki, Krzepic. Utrzymywano też łączność z lotniskiem polowym w Zarębicach i punktami obserwacyjnymi na granicy z Niemcami. Jak wspomina inżynier Stanisław Kusiba, dowódcami zbiornicy byli oficerowie, a służbę pełniła młodzież kół Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej z gimnazjów Traugutta i Sienkiewicza.

W czasie okupacji niemieckiej w budynku funkcjonowała Deutsche Post Osten (Niemiecka Poczta Wschód). Natomiast po zawierusze wojennej i wkroczeniu do Częstochowy Armii Czerwonej, Główny Urząd Pocztowy Częstochowa. Został on uruchomiony 1 lutego 1945 r. (od kwietnia 1945 r. z adresem przy ulicy Roli-Żymierskie-go 19). Od lat 50. w gmachu funkcjonowały: Urząd Pocztowo-Telekomunikacyjny Częstochowa 1, Powiatowy Zarząd Pocztowy i Rejonowy Urząd Telekomunikacyjny (od kwietnia 1954 r. przy ul. Modzelewskiego 19). Od roku 1975 znajdował się tu Wojewódzki Urząd Telekomunikacji i Urząd Pocztowo-Telekomunikacyjny Częstochowa 17. W 1991 r., gdy przedsiębiorstwo Polska Poczta, Telegraf i Telefon podzieliło się na Pocztę Polską i Telekomunikację Polską, budynek przypadł tej drugiej firmie. Gmach jako obiekt o walorach historycznych, w czerwcu 1989 r. został wpisany do rejestru zabytków i otrzymał opiekę konserwatorską. Pomimo tego w roku 1991 (za zgodą wojewódzkiego konserwatora zabytków) przeprowadzono prace remontowe w hali obsługi na parterze:
wymieniono wówczas oryginalną posadzkę z płytek ceramicznych, a jednolite, stylowe lady drewniane i pulpity zastąpiono dziwolągami z aluminium. Na szczęście zachowano ozdobny kasetonowy sufit.

W 1995 r. mimo protestów oburzonych mieszkańców (publikowanych na łamach prasy), zlikwidowano, specjalnie zaprojektowane dla tegoż budynku, dwie pary drzwi obrotowo-kurtynowych. Zastąpiono je zwykłymi drzwiami. Według urzędników dokonano tego ze względów praktycznych (dla wygody klientów) i bezpieczeństwa (w razie pożaru). Względy historyczne, estetyczne i to, że tego typu drzwi nadal funkcjonują w wielu zabytkowych gmachach publicznych, nie zostały wzięte pod uwagę.

Od 2013 r. budynek należy do Orange Polska. Poczta funkcjonuje tu, tak jak 87 lat temu, w dużej sali na parterze od strony ulicy Śląskiej. W pomieszczeniach od ulicy Kopernika znajdują się: restauracja Sushi i sklep piekarniczy Musiorskiego.

Juliusz Sętowski