Zapomniany geniusz

W październiku 2012 r. patronem Filharmonii Częstochowskiej został Bronisław Huberman. Wcześniej, w roku 1997, odbył się pierwszy Festiwal Wiolinistyczny jego imienia. Kiedy wejdziecie do częstochowskiej świątyni muzyki, zobaczycie wmurowaną przy głównym wejściu tablicę pamiątkową poświęconą wielkiemu skrzypkowi. Wszystko to wiedzą melomani i bywalcy Filharmonii. Tak naprawdę jednak ilu z Was kojarzy tę wybitną postać?

Szczerze mówiąc, ja sama przez długi czas nie interesowałam się jakoś szczególnie postacią Hubermana. Przyjmowałam jego patronat nad Filharmonią oraz różne wydarzenia kulturalne z nim związane z dobrodziejstwem inwentarza, bez większej refleksji. Lubię jednak zagłębiać się w historię naszego miasta, a ponieważ rok 2022 ogłoszony został w Częstochowie Rokiem Bronisława Hubermana, zmobilizowało mnie to, aby poznać tego artystę bliżej. I teraz z całkowitą pewnością mogę stwierdzić, że był on nie tylko wybitnym skrzypkiem, ale także nieprzeciętną osobowością.

Na ten rok przypadają dwie ważne daty – 140. rocznica urodzin i 75. śmierci Bronisława Hubermana. Co ciekawe, chociaż jako miejsce swojego urodzenia podawał on Częstochowę, nie jest to pewnik. Nigdy nie znaleziono dokumentów potwierdzających ten fakt. Pewne jednak jest to, że Huberman był tzw. cudownym dzieckiem. Swój pierwszy publiczny koncert dał w Warszawie w wieku 7 lat. Aby rozwijać warsztat syna, jego rodzice wyjechali z nim do Berlina i oddali pod opiekę legendarnego pedagoga i skrzypka Józefa Joachima. Bronisław zaczął wówczas koncertować w wielu stolicach europejskich, wszędzie wzbudzając zachwyt, a jego kolejnym nauczycielem został Martin Marsick. Karierą Hubermana opiekował się przez pewien czas także hrabia Jan Zamoyski.

To nie koniec. Jednym z występów czternastoletniego artysty zachwycił się sam Johannes Brahms. Przed ukończeniem 20 lat Bronisław Huberman został zaliczony do grona najwybitniejszych skrzypków XX wieku. Wśród wielu zaprzyjaźnionych z młodym artystą znakomitości był kompozytor Antoni Dvorak; zachwycał się nim też Giacomo Puccini. Z kolei Alfred Einstein, jako muzykolog, pisał o Hubermanie: „Żadne skrzypce nie przemawiają silniej, piękniej i gwałtownej”.

Do historii samego muzyka warto dodać dzieje jego skrzypiec Stradivariusa, które do dziś otacza legenda. Czerwonawy instrument był dwukrotnie kradziony artyście. Obecnie właścicielem tych legendarnych skrzypiec jest Joshua Bell, który w 2009 r. wystąpił w Filharmonii Częstochowskiej, w ramach Festiwalu Wiolinistycznego im. Bronisława Hubermana.

Wirtuozyjna gra nie wystarczała Hubermanowi. Z czasem coraz bardziej zaczął się poświęcać działalności społeczno-politycznej. Idea zjednoczonego kontynentu, którą propagował już w latach 20. XX w., uczyniła z niego prekursora koncepcji integracji europejskiej. Huberman uważał, że integracja ta powinna się dokonać w poszanowaniu odrębności narodów, jednak bez granic, które zwiększają jedynie groźbę wojen i rodzenia się nienawiści.

Kiedy tylko w Niemczech zaczęły nasilać się nastroje antysemickie, skrzypek zamieszkał w Wiedniu. Często podróżował do Palestyny, gdzie zorganizował Palestyńską Orkiestrę Symfoniczną. W jej skład weszło wielu muzyków żydowskich – uciekinierów z Europy. W latach II wojny światowej Huberman angażował się także w działania na rzecz polskich uchodźców, którzy zostali zmuszeni do opuszczenia ojczyzny. Pod koniec wojny na stałe osiadł w Szwajcarii, zmarł w 1947 roku.

Nasza Filharmonia należy do instytucji, które osobę wybitnego skrzypka i humanisty przywracają polskiej kulturze. Częstochowski Rok Hubermana zainaugurował w styczniu uroczysty koncert. Dyrektor Adam Klocek zapowiada też kolejne wydarzenia, nie tylko w Częstochowie, ale i poza nią. W maju częstochowscy filharmonicy zagrają w Akademii Muzycznej w Krakowie koncert kameralny, połączony z prelekcją na temat Hubermana. Jego postać będzie też przypominana podczas letniego Jurajskiego Festiwalu Muzycznego. Największymi jednak wydarzeniami będą: Międzynarodowy Konkurs Lutniczy, Międzynarodowy Konkurs Muzyki Kameralnej oraz występ światowej sławy skrzypka Maksima Vieniegarowa (na przełomie września i października), a także koncert finałowy w grudniu. Nie wiem, jak Wy, ale ja zamierzam czerpać z tych wydarzeń jak najwięcej.

Warto też wiedzieć, że powstały dwa filmy dokumentalne poświęcone związanemu z Częstochową skrzypkowi: „Powrót skrzypiec” Haima Hechta (o zorganizowanym przez Zygmunta Rolata powrocie do Częstochowy słynnych skrzypiec Stradivariusa, na których niegdyś grał Huberman) oraz „Bronisław Huberman czyli zjednoczenie Europy i skrzypce” w reżyserii Piotra Szalszy, który jest również autorem książkowej biografii wirtuoza - „Bronisław Huberman – czyli pasje i namiętności zapomnianego geniusza”. Niestety, jest to pozycja trudno dostępna i szukać jej należy przede wszystkim w bibliotekach. Zdecydowanie jednak warto to zrobić!