Kto nie jedzie za granicę, By się leczyć; ma Szczawnicę, Rymanów, albo Krynicę…

W Polsce przed II wojną światową było ponad 240 uzdrowisk, w których leczyły się, ale też odpoczywały rzesze Polek i Polaków. Dziś taki status ma dokładnie 45 miejscowości. Francuska Riwiera była dostępna nielicznym, więc większość społeczeństwa wybierała bardziej swojskie klimaty, co spowodowało, że niektóre polskie kurorty stały się popularniejsze od tych w Europie Zachodniej.

Przez wielu za najmodniejsze w dwudziestoleciu międzywojennym uważane były Zaleszczyki, położone nad Dniestrem, które słynęły z licznych winorośli. We wrześniu, na winobraniu, miał podobno bywać nawet sam marszałek Józef Piłsudski. Za najelegantsze kurorty uchodziły za to Krynica i Truskawiec. Widywano tam spacerującą Hankę Ordonównę czy Adolfa Dymszę. Status międzynarodowego kurortu miał zaś Sopot. Na zabiegi nad polskie morze przyjeżdżano z całej Europy. Nie mniej ważne, o ile nie najważniejsze, były też względy towarzyskie. Dobrze było pokazać się latem na sopockim molo.

Żeby poczuć ten przedwojenny klimat możecie się wciąż wybrać na wystawę „Na Kresy po zdrowie! O uzdrowiskach na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej”, która do zobaczenia w Pawilonie Wystawowym w Parku im. Staszica Staszica już tylko do 2 lipca. Na pomysł przeniesienia nas w czasie wpadło Muzeum Częstochowskie wraz z Muzeum Ziem Wschodnich Dawnej Rzeczypospolitej – oddział Muzeum Narodowego w Lublinie oraz Dom Spotkań z Historią w Warszawie wraz z kuratorami wystawy – Tomaszem Kozłowskim oraz Marcinem Gapskim.

Ekspozycja poświęcona jest wybranym uzdrowiskom ziem wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, w których biły słynne źródła wód mineralnych. Mamy zatem: Lubień, Truskawiec, Druskieniki, Niemirów czy Morszyn.

Przedstawiona opowieść sięga wieków XI i XII. Najwcześniej odkryto dobroczynne działania wód siarczanych w Lubieniu. W XVI wieku kurowano się na Podolu czy w Szkle pod Jaworowem. Częstymi gośćmi byli tu Władysław IV Waza i Jan III Sobieski. W epoce oświecenia zwrócono się w kierunku Druskienik na Litwie czy Kozina na Wołyniu. Rewolucja przemysłowa z XIX wieku zmieniła rzeczywistość całej Europy. Zwykle mówimy o wieku elektryczności, ale trzeba przyznać, że to właśnie w tym stuleciu powstało najwięcej uzdrowisk, które wspierał rozwój kolei żelaznych. Już nie tylko najbogatsi, ale coraz częściej mieszczanie, przedstawiciele wolnych zawodów, literaci i artyści spędzali w nich wakacje letnie i zimowe. Uzdrowiska traktowane były nie tylko jako miejsce leczenia najróżniejszych dolegliwości, ale przede wszystkim jako doskonała profilaktyka. Pisano nawet okolicznościowe wiersze, jak ten autorstwa Adama Barańskiego:

Kto nie jedzie za granicę,

By się leczyć; ma Szczawnicę,

Rymanów, albo Krynicę,

Lub pije w górach żętycę.

Mię, gdy trapił reumatyzm,

(Mego zdrowia złego sprawca),

Wziąwszy do ręki szematyzm,

Wybrałem się do Truskawca.

Wyraźny wzrost przyjezdnych widać właśnie w dwudziestoleciu międzywojennym. Wspominają o nim lekarze pracujący w uzdrowiskach: Antoni Jan Sabatowski (Morszyn i Lubień), Zenon Pelczar oraz Tadeusz Praschil (Truskawiec). Kuracjusze przyjeżdżali leczyć reumatyzm, płuca, serce, ale też nadwagę (sic!), dlatego ważnym punktem dnia było ważenie. Lekarz zalecał odpowiednie zabiegi, dietę, ale także na przykład pory wstawania i snu. Tym, którym budżet domowy nie pozwalał na turnus w uzdrowisku, pozostawały wody mineralne, kompresy borowinowe czy zdrowotne sucharki, które spółka akcyjna „Zdroje Polskie” dostarczała do aptek w całym kraju.

Przed II wojną światową rośnie znaczenie Lubienia, uważanego za perłę jeśli chodzi o lecznicze wody siarczanu, doskonałe dla leczenia górnych dróg oddechowych. Miasteczko proponowało też nieco rozrywek – wędkowanie, spływ kajakowy czy plażowanie. Niemirów słynął zaś z kąpieli borowinowych – doskonałych na stawy artretyzm i nerwobóle oraz obrzęki, choroby serca i skóry. Do największych atrakcji należały z kolei wyścigi konne, występy teatru oraz jazzbandu. Trzecim, ważnym na ziemiach wschodnich, uzdrowiskiem były Druskieniki specjalizujące się w słonych kuracjach (źródła solankowe) i kąpielach słonecznych. Eugenia Lewicka stworzyła tu Zakład Leczniczy Stosowania Słońca, Powietrza i Ruchu, gdzie można było odbyć nagie kąpiele powietrzno-słoneczne połączone z gimnastyką i pływaniem w basenie. Warto dodać, że było to ulubione uzdrowisko Józefa Piłsudskiego.

I last but not least Truskawiec. Niewiele uzdrowisk miało tak doskonałe położenie –sąsiadował z salinami, terenami naftowymi, kopalniami wosku ziemnego, galmanu i cynku.

Najsłynniejszą wodą była „Naftusia”, zaraz po niej m.in. „Barbara” – zdrój wód gorzkich, „Józia” zawierająca radon, solankowy „Ferdynand” oraz siarczane: „Edward”, „Emanuel” i „Anna”. Historia uzdrowiska sięga roku 1827, a status otrzymało w 1836. Na przełomie wieków – XIX i XX – miejscowość rozwija się, by nieco podupaść w latach 1915-1918, kiedy stacjonują tu Niemcy. Jednak Rajmund Jarosz, który wykupił kurort, szybko przywróci Truskawcowi jego dawny blask, o który będzie dbał następnie jego syn – Roman. O tym, jak lubiany i ceniony był Rajmund Jarosz przez mieszkańców Truskawca, ale też pobliskiego Drohobycza, niech świadczy to, że na jego pogrzebie – 25 lipca 1937 roku – zjawiło się blisko dziesięć tysięcy osób.

Mogłabym tak jeszcze długo, ale nie chcę zabierać wam radości z samodzielnego obejrzenia tej wystawy i poznania wielu ciekawych historii oraz anegdotek związanych z leczeniem się (i nie tylko) w uzdrowiskach na Kresach. Na wystawie zobaczycie nie tylko przedmioty związane z tematyką lekarsko-zabiegową, pojawiają się również wątki modernistycznej architektury uzdrowiskowej i oczywiście rozrywka. Jest muzyka, sport, kluby towarzyskie i cała lista osobistości, które pojawiały się w kurortach.

Nie pozostaje mi zatem nic innego, niż życzyć wam wspaniałej podróży i owocnego wypoczynku!

Fot. archiwum Muzeum Częstochowskiego