Śródmieście - młode serce Częstochowy

„Śródmieście. Z dziejów częstochowskiej dzielnicy” to tytuł najnowszej wystawy Muzeum Częstochowskiego, którą można oglądać w Ratuszu. W środę, 22 stycznia towarzyszyć jej będzie promocja książki „Śródmieście. Vademecum dzielnicy Częstochowy”.

- Częstochowskie Śródmieście jest wyjątkowe, ponieważ to stosunkowo młoda dzielnica. Zaczęła powstawać dopiero w drugiej dekadzie XIX wieku po wytyczeniu Alei Najświętszej Maryi Panny – mówi dr Juliusz Sętowski, kierownik Ośrodka Dokumentacji Dziejów Częstochowy Muzeum Częstochowskiego i kurator wystawy.

Wcześniej Stare Miasto nad Wartą z Jasną Górą i Rynkiem Wieluńskim łączył trakt, biegnący dzisiejszą ulicą Jasnogórską. Aleje, wówczas jako ulicę Panny Maryi, wytyczono w 1818 r. W ich środkowej części utworzono Rynek św. Jakuba (obecnie plac Władysława Biegańskiego), gdzie w latach 1829–1836 wzniesiono Ratusz. Dopiero potem, po obu stronach centralnej arterii zaczęła się rozwijać dzielnica, która dzisiaj jest sercem Częstochowy. Wystawa dobrze to pokazuje.

– Zebraliśmy materiały, a Anna Krakowian z muzeum miała pomysł jak je zaprezentować i zaaranżowała wystawę – podkreśla Juliusz Sętowski.

Ekspozycja zajmuje trzy sale. Wchodzimy do środkowej, którą w całości poświęcono Alejom. Potem można przejść do pomieszczenia po lewej, gdzie zaprezentowano ulice na południe od nich (m.in. Śląska, Nowowiejskiego, Kopernika), a po prawej – na północ (Kilińskiego, Dąbrowskiego, Jasnogórska itd.). Eksponaty pochodzą z Muzeum Częstochowskiego, Archiwum Państwowego w Częstochowie, Biblioteki Publicznej im. Władysława Biegańskiego, Antykwariatu „Kocham Starocie” przy ul. Mirowskiej oraz ze zbiorów prywatnych.

Na ścianach rozwieszono plansze z opisami i zdjęciami. Są na nich opisy i archiwalne fotogramie m.in. najciekawszych budynków w Alejach: Popówki, IV Liceum Ogólnokształcącego im. Henryka Sienkiewicza, Kamienicy Kohna (Al. NMP 27), Kamienicy Kupieckiej (Al. NMP 24), a z bardziej współczesnych - Miejskiej Galerii Sztuki.

Osobną planszę poświęcono drukarniom, które niegdyś istniały w centrum Częstochowy: Kohna i Oderfelda przy ul. Waszyngtona, Święckiego w Al. NMP 63 i Wilkoszewskiego w Al. NMP 52 (później jako Częstochowskie Zakłady Graficzne). Jest też kolekcja fotografii dawnych cukierni: Błeszczyńskiego (róg Alei i Piłsudskiego), Gospodarka (Dąbrowskiego 5), Jackowskiego (róg Al. NMP i Wolności) i „Ziemiańskej” (Al. NMP 28).

Zwracają uwagę zdjęcia przedstawiające wznoszenie doskonale dziś znanych gmachów: teatru na przełomie lat 20. i 30 XX wieku, Domu Rzemiosła w 1937 roku, pierwszego częstochowskiego wieżowca przy obecnej ul. POW czy siedziby Zakładu Energetycznego w latach 60. z niezwykłą kompozycją malarską Henryka Kmiecia na ścianie szczytowej, którą zniszczono podczas niedawnej modernizacji. Starsi mieszkańcy być może pamiętają przebijanie ul. Nowowiejskiego, którą do połowy lat 70. przegradzały budynki wzdłuż ul. Waszyngtona. Jeżeli ktoś o tym nie wiedział, to na wystawie zobaczy dokumentację fotograficzną z wyburzania tych domów.

Oprócz zdjęć, dokumentów i archiwalnych plakatów (m.in. niemieckiego obwieszczenia o zmianie nazw ulic z 1942 roku) organizatorzy zgromadzili ciekawe przedmioty związane z historią Śródmieścia. W jednej z gablot zebrano pokaźną kolekcję medali pamiątkowych, które wybijały szkoły i instytucje, m.in. Naczelna Organizacja Techniczna, licea Słowackiego, Sienkiewicza i Norwida oraz chyba najpiękniejszy z Teatru im. Adama Mickiewicza. W innej są wyeksponowane niemal stuletnie butelki z Wytwórni eliksirów, ekstraktów i soków owocowych, która przed wojną działała przy ul. Lelewela 15 i Kopernika 25 oraz puszki po kawie z palarni w Alei Wolności (dawniej ul. Teatralna). Z czasów zaborów pochodzi oryginalna tabliczka z napisaną cyrylicą nazwą ulica Szkolna (obecna Dąbrowskiego) i numerem domu. Równie ciekawa jest wykuta w kamieniu tablica z nazwą ulicy Jana Kilińskiego z 1919 r.

Śródmieście Częstochowy ma swoją specyfikę, ponieważ oprócz budynków mieszkalnych – w tym reprezentacyjnych kamienic z XIX i początku XX wieku – znajdują się tutaj siedziby wielu instytucji, urzędów, liczne sklepy i szkoły. Dlatego znacznie więcej ludzi codziennie tu przyjeżdża niż mieszka. Pewnie wielu z nich się wydaje, że doskonale znają tę dzielnicę, ale jeżeli pójdą do Ratusza na wystawę przekonają się, ile mają jeszcze do odkrycia.

Muzeum Częstochowskie rozpoczęło cykl wystaw „Dzielnice Częstochowy” w 2019 r. od Rakowa. Potem były Tysiąclecie i Błeszno, a teraz Śródmieście. Ekspozycji towarzyszy książka „Śródmieście. Vademecum dzielnicy Częstochowy” pod redakcją Juliusza Sętowskiego. Przygotowana w formie leksykonu, na ponad 170 stronach zawiera hasła poświęcone ludziom, miejscom, instytucjom i zjawiskom związanym ze Śródmieściem – od „Akwarium, pawilon kolejowy” po „Żydowska Resursa Rzemieślnicza”. Można w niej znaleźć kilkadziesiąt zdjęć i mnóstwo ciekawostek. Dowiedziałem się na przykład, że pierwsze drzewa wzdłuż obecnej Alei Najświętszej Maryi Panny posadzono już w 1818 r. i były to topole. Nieco później dosadzono kasztanowce. Natomiast żeliwne ławki pojawiły się w Alejach dopiero w 1863 roku.

Promocja publikacji odbędzie się w środę, 22 stycznia o godz.17.00 w Ratuszu. Wydarzenie połączone zostanie z oprowadzaniem kuratorskim po wystawie.

Samą ekspozycję o Śródmieściu można zwiedzać do 30 marca. Szczegóły na: www.muzeumczestochowa.pl

Fot. Mateusz Zajda