SPACER Z JULKIEM: KSIĘCIA DOM

Przez szereg lat był architektoniczną ozdobą miasta. Wyróżniał się wśród częstochowskich kamienic nie tylko wielkością, lecz także urodą.

Kamienica została wzniesiona w latach 1912–1913 u zbiegu ulic Teatralnej 58/60 (od 1917 r. była to aleja Kościuszki, a od 1932 r. aleja Wolności 44) i Nowej (obecnie Sobieskiego). Wybudowano ją - na terenie dawnego placu do nauki jazdy konnej 14. Mitawskiego Pułku Huzarów i 42. Mitawskiego Pułku Dragonów - dla wielkiego księcia Michała Romanowa. Był on właścicielem nieruchomości w Częstochowie, odlewni żelaza w Blachowni i dóbr ziemskich w okolicach. Budynek w stylu modernistycznym, zaprojektowany przez znanego polskiego architekta Brunona E. Paprockiego, wzniosło miejscowe Przedsiębiorstwo Budowlane Sobierajów. Kamienica miała przynosić dochód z czynszu, jednak do wybuchu wojny w 1914 r. tylko część mieszkań została wynajęta. W czasie I wojny światowej, od początku roku 1916, po przymusowym zajęciu Domu Księcia przez Niemców, w kamienicy znajdował się szpital wojskowy. W latach 1915–1916 przeprowadzono prace kanalizacyjne przy budynku, założono oświetlenie elektryczne i instalację wodną.

11 listopada 1918 r. członkowie Polskiej Organizacji Wojskowej, po przełamaniu oporu żołnierzy niemieckich, zajęli kamienicę. Od grudnia 1918 r. do drugiej połowy 1921 r. funkcjonował tu szpital garnizonowy. Naczelnym lekarzem szpitala (i garnizonu częstochowskiego) został doktor kpt. Józef Kluczewski. Zajął się on wyremontowaniem i urządzeniem sal szpitalnych (początkowo utworzono ich 11, dla 70 chorych). Od początku 1919 r. docierały do szpitala transporty żołnierzy rannych w walkach pod Lwowem, a w 1920 r. - z frontu wojny polsko-bolszewickiej. Powiększony szpital mógł przyjąć wówczas blisko 900 pacjentów. Od maja 1921 r. przywożono tutaj rannych uczestników III powstania śląskiego – Ślązaków i ochotników częstochowskich. Opiekę nad nimi sprawował zespół lekarzy i pielęgniarek, kierowany przez lekarzy wojskowych: kpt. Leonarda Jarocińskiego, a później przez kpt. Wilhelma Mikulskiego. Do drugiej połowy 1921 roku pracowali tu: doktor Karol Tomaszewski, ppor. Edward Jeleń (oficer gospodarczy szpitala), doktor por. Edwin Petrykat.

Utrzymanie szpitala oraz wyżywienie ogromnej liczby rannych i chorych żołnierzy wymagało dużego wysiłku organizacyjnego. Z pomocą dla szpitala spieszyło społeczeństwo: żywność przekazywali właściciele ziemscy i włościanie powiatu częstochowskiego, miejscowi ogrodnicy. Organizowano kwesty uliczne, zabawy i loterie, z których dochód przeznaczano na rzecz szpitala. Od grudnia 1918 r., dzięki mieszkańcom, którzy ofiarowali książki, funkcjonowała biblioteka szpitalna. Dla rannych i chorych żołnierzy organizowane były koncerty, przedstawienia amatorskie, odczyty i pogadanki. Szpital wojskowy w Domu Księcia przestał funkcjonować w drugiej połowie 1921 roku. Wcześniej, bo już w maju 1919 r., na wniosek posła Józefa Zagórskiego Sejm uchwalił przejęcie budynku przez skarb państwa (wcześniej zajęto należące do wielkiego księcia dobra ziemskie i fabrykę w Blachowni).

Od kwietnia 1921 r. do ok. 1922 r. dom był siedzibą dowództwa 7 Brygady Artylerii i dowództwa 7 Dywizji Piechoty (DP) (dowództwu 7 DP służył także od marca 1926 r. do listopada 1927 r.). Po przejęciu budynku w pierwszej połowie lat 20. XX w. przez Fundusz Kwaterunku Wojskowego umieszczono tu oficerów i pracowników administracji wojskowej oraz ich rodziny. Od 23 września 1926 r. gmach nosił oficjalnie nazwę Pawilonu Oficerskiego im. Marszałka J. Piłsudskiego. Na parterze funkcjonowały: od roku 1928 kasyno garnizonowe (funkcjonujące wcześniej przy ul. Kościuszki 24 jako Dom Oficera Polskiego), siedziba Związku Inwalidów Wojennych, kaplica (którą opiekował się ks. mjr Józef Żelaznowski); na I piętrze znajdował się apartament zamieszkiwany przez kolejnych dowódców 7 DP (zajmowali go do roku 1934, później do ich dyspozycji oddano willę przy ul. Wolności 30). W Domu Księcia mieszkali m.in. gen. Mieczysław Dąbkowski, dowódca 7 DP, płk. Adam Nieniewski, dowódca piechoty 7 DP, płk Stanisław Maczek, dowódca piechoty 7 DP, lekarz mjr Tadeusz Wiszniewski, starszy lekarz 27 pp, kpt. administracji Stanisław Wołowiec, oficer sztabu 7 DP, czołowy działacz Koła Sportowego „Brygada”.

W budynku funkcjonowało przedszkole dla dzieci kadry wojskowej, swoją siedzibę miała też organizacja, którą prowadziły żony oficerów – Rodzina Wojskowa. Od stycznia 1928 r. do września 1939 r. działało tu koło Towarzystwa Wiedzy Wojskowej (posiadało własną bibliotekę). Na terenie przylegającym do Domu Księcia (ciągnącym się aż do obecnej ulicy Ogińskiego) znajdowały się: park z wytyczonymi alejkami i ławkami oraz dużą altaną, ogródki działkowe mieszkańców, kort tenisowy (który w zimie zamieniano na lodowisko), strzelnica sportowa (gdzie rozgrywano zawody sportowe, także kobiece). Na przełomie lat 1929 i 1930 Dom Księcia został poddany remontowi generalnemu; usunięto wówczas charakterystyczne narożne kopuły. W budynku, w przyziemiu znajdowały się: skład apteczny Franciszka Klimkiewicza, Bar Europejski oraz sklep z winami, wódkami i towarami kolonialnymi.

1 września 1939 r. oficerowie z Domu Księcia znaleźli się na froncie, a ich rodziny, zgodnie z wcześniej ustalonym planem ewakuacyjnym, zostały wywiezione pociągiem ewakuacyjnym na kresy wschodnie, do Kowla. W kolejnych miesiącach część mieszkańców powróciła z tułaczki. W końcu 1939 r. utworzono tu centralną kuchnię dla osób wysiedlonych z Poznańskiego (później kuchnię przeniesiono do sąsiedniego budynku przy ul. Biegańskiego 1, obecnie jest to ul. Boya-Żeleńskiego). W 1943 r., po usunięciu mieszkańców, w części budynku urządzono etapowy hotel dla żołnierzy niemieckich, a w pozostałych mieszkaniach zakwaterowano rodziny volksdeutchów.

Od stycznia 1945 r. do ok. 1947 r. Dom Księcia był opuszczony, pomieszczenia zostały zdewastowane. Później zaczęto tu kwaterować nowych mieszkańców. Od września 1945 r. w budynku nadal funkcjonowało kasyno wojskowe (oficjalna nazwa – klub oficerski). Odbywały się tu m.in. zabawy i bale organizowane przez Towarzystwo Przyjaciół Żołnierza (później była to Liga Obrony Kraju), a także prelekcje dla podoficerów i oficerów rezerwy. Od lat 90. w miejscu klubu oficerskiego funkcjonowały Społeczna Szkoła Baletowa i Społeczne Ognisko Baletowe. Od 2017 roku, po wykwaterowaniu mieszkańców i użytkowników lokali w przyziemiu (głównie sklepów) i na I piętrze, budynek nie jest użytkowany.

Juliusz SętowskI