SZUKAJ
CO/GDZIE/KIEDY W CZĘSTOCHOWIE Portal kulturalny

Archiwalne zdjęcie Koszar Zawady
12/2020

Pobierz PDF

SPACER Z JULKIEM: KOSZARY ZAWADY

Zabudowania przy ulicy Dąbrowskiego przez kilkadziesiąt lat służyły celom wojskowym, później oświatowym. Po roku 1945 tworzyły się tu i funkcjonowały pierwsze uczelnie wyższe w Częstochowie.


Koszary wybudowane zostały przez Karola Zawadę na terenach będących jego własnością. Położone były na peryferiach Częstochowy, przy ówczesnej ul. Szkolnej. Projekt architektoniczny opracował częstochowski architekt, inżynier Tadeusz Fijałkowski. Budulec dostarczyła fabryka cegły Antoniego Księżyka z Kawodrzy. Do prac budowlanych zaangażowano pracowników najemnych, a także żołnierzy służących w jednostkach garnizonu częstochowskiego.


Ciąg gmachów koszarowych dla wojska rosyjskiego powstał w latach 1902–1907. Budynki wzniesiono z kamienia wapiennego i cegły, wzmocniono belami dębowymi i pokryto spadzistym dachem. Koszary budowano stopniowo, wojsku przekazywano kolejne, przylegające do siebie pawilony. Po 1907 r. prowadzono prace wykończeniowe tak w samych budynkach, jak i wokół nich. Do tegoż roku w koszarach zamieszkało 2584 strzelców. Gmach koszarowy składał się z sześciu dwupiętrowych bloków mieszkalnych z niskim parterem. Łączna długość budynków wynosiła 600 m. Stacjonował tutaj 7 i 8 pułk strzelców. Do roku 1910 swoją siedzibę miał tu zarząd 2 brygady strzelców, a w latach 1910–1914 sztab 14 dywizji kawalerii.


W pomieszczeniach w suterenach umieszczono: kuchnie, stołówki, bufety, herbaciarnie, pralnie oraz magazyn żywności. W budynkach były 162 pomieszczenia: na parterze znajdowało się 71 izb, na I piętrze 52, a na II piętrze 39. Na parterze umiejscowiono: dwie kompanie, kancelarię pułkową, spiżarnię, zbrojownię pułkową, rusznikarnię, skład broni, warsztat stolarski, bufety żołnierskie. Szereg pomieszczeń zajmowały kasyna oficerskie, znajdowały się tam: jadalnie, sale bilardowe, pokoje do tańca, pomieszczenie do fechtunku, biblioteki wraz z czytelniami prasy i książek. Pierwsze piętro przeznaczono dla pułkowego oddziału szkolnego oraz odwachu (warty głównej koszar) z karcerami (aresztami). Na następnej kondygnacji znajdowały się pomieszczenia dla dwóch kompanii, orkiestry wojskowej, komendy zwiadu i oddziału karabinów maszynowych. Dopływ ciepła zapewniały piece kaflowe. Oświetlenie koszar oparte było na generatorze prądu stałego zblokowanego z silnikiem spalinowym - uruchamiano go kilka razy dziennie, na dłużej o zmierzchu i w nocy. Przed frontem koszar rozciągał się plac ćwiczeń z torem przeszkód. Za budynkami koszarowymi, niemal w jednej linii, usytuowane były: latryny, szpital koński, magazyny, wozownie, piwnica, stajnie, prochownia, kuźnia i strzelnica. W końcu północnej części pawilonów znajdowała się - od 1906 r. - drewniana cerkiew pułkowa strzelców. Według innych źródeł, cerkiew 7 pułku, z której korzystali także żołnierze 8 pułku, znajdowała się na dolnym pietrze koszar i była w stanie pomieścić 600 ludzi.


Po wyruszeniu 7 i 8 pułku na wojnę z Japonią w 1904 r., w koszarach zakwaterowano podoficerów i szeregowców z innych jednostek (28 połockiego, 40 koływańskiego, 31 aleksopolskiego, 27 witebskiego oraz 25 smoleńskiego pułku piechoty, a także 21 baterii artylerii konnej). Po roku 1910 miejsce wycofanych do Piotrkowa 2 brygady strzelców i 8 pułku, zajęły: sztab 14 dywizji kawalerii z oddziałem saperów, 23 bateria artylerii konnej, komenda karabinów maszynowych 7 pułku strzelców oraz Urząd Powiatowego Naczelnika Wojennego.


Po wkroczeniu wojsk niemieckich do Częstochowy na początku sierpnia 1914 r. Zawada otrzymał od prezydenta miasta i dyrektora policji urzędowe polecenie przygotowania - na koszt miasta - koszar dla 3500 ludzi. Po kilku dniach koszary przejęły wojskowe władze niemieckie. Zimą, na przełomie lat 1914 i 1915, z powodu braku opału spalono wszystkie szopy, płoty, zbędne łóżka, szafy, stoły, drzwi i okna - straty wyniosły 50 tys. rubli. Prawdopodobnie również wówczas rozebrano drewnianą cerkiew. W końcowym okresie I wojny światowej w koszarach stacjonowały: niemiecka piechota i konnica, rekonwalescenci wracający do swych jednostek na Wschodzie oraz pracujący dla Niemców robotnicy.


10 listopada 1918 r. Niemcy opuścili koszary, a kompleks przejęła Polska Organizacja Wojskowa, by uchronić go przed grabieżą. Formował się tam następnie polski 27 pułk piechoty, który ostatecznie zajął koszary po zakończeniu walk o granice Polski w 1921 r. Od roku 1919 tworzono w koszarach 1 pułk strzelców bytomskich, składający się z ochotników, którzy przedostali się z Górnego Śląska na teren Polski. W sierpniu 1920 r. funkcjonował tam szpital wojskowy. 27 pułk piechoty zajmował kompleks do 1939 r.


3 września 1939 r., po wkroczeniu do Częstochowy, Niemcy obsadzili koszary i przeznaczyli je początkowo na obóz jeniecki dla żołnierzy Wojska Polskiego oraz więzienie dla zakładników cywilnych. W południowej części budynku koszar zakwaterowano jednostki wojska niemieckiego. Jeńcy polscy przebywali w koszarach do wiosny 1940 r., ich miejsce zajęli następnie jeńcy francuscy, których przetrzymywano tam do połowy 1941 r. Od września 1941 r. do 18 sierpnia 1944 r. w koszarach znajdował się obóz dla jeńców radzieckich, a od sierpnia 1943 r. także obóz dla internowanych żołnierzy włoskich. W roku 1944 w koszarach zakwaterowano pododdziały brygady szturmowej SS-RONA. Po zajęciu Częstochowy przez wojska radzieckie w koszarach umiejscowiono lazaret Armii Czerwonej, który działał w tym miejscu do połowy 1945 r.


Kompleks budynków przekazano po wojnie władzom miasta. Od 1947 r. południową część byłych koszar przeznaczono na pomieszczenia dla Wyższej Szkoły Administracyjno-Handlowej, później Wyższej Szkoły Ekonomicznej, Studium Nauczycielskiego oraz dla Szkoły Gospodarczej. W środkowej części ulokowano Izbę Przemysłowo-Handlową, hotel robotniczy, zaś północny fragment przeznaczono na potrzeby szkolnictwa medycznego. Część pomieszczeń zatrzymała Miejska Rada Narodowa. W roku 1949 przekazano je w dzierżawę Szkole Inżynierskiej w Częstochowie. Obecnie budynki dawnych koszar użytkuje Politechnika Częstochowska i Zespół Szkół im. dr. W. Biegańskiego.


Juliusz SętowskI