4/2021
WSPÓŁTWÓRCA RADIOWEGO TEATRU WYOBRAŹNI
9 grudnia 2020 r. zmarł Henryk Bardijewski, pochodzący z Częstochowy znakomity dramaturg, prozaik i satyryk. Przez wiele lat związany z Polskim Radiem. Uważany za mistrza miniaturowych opowiadań i słuchowisk radiowych. Był autorem chętnie tłumaczonym na inne języki, co z pewnością świadczy o uniwersalizmie jego tekstów. Poprzez, wydawałoby się, proste dialogi i sceny potrafił mówić o rzeczach najistotniejszych.
Henryk Bardijewski urodził się w 1932 r. w Częstochowie. Jego rodzina związana była z zakładami „Częstochowianki”. Mama – urodzona w Moskwie Francuzka – była w nich urzędniczką, a potem szefową biura handlowego, z kolei ojciec – warszawiak, wykształcony we Francji – pracował jako tłumacz. W czasie wojny oboje rodzice byli związani z Armią Krajową, a sam Henryk Bardijewski rozpoczynał edukację na prywatnych lekcjach i w ramach tajnych kompletów. Po wojnie kontynuował ją w częstochowskim gimnazjum i liceum im. Romualda Traugutta. To tam zetknął się z profesorem Józefem Mikołajtisem, który rozwinął jego zainteresowania humanistyczne i dopingował go w jego pierwszych próbach pisarskich, wtedy głównie poetyckich. Życie kulturalne Częstochowy było dla Bardijewskiego – jak sam przyznawał - niezwykle inspirujące i kształtujące. Na studia polonistyczne wyjechał jednak do Warszawy i tam osiadł na stałe. Rodzinne miasto o nim jednak nie zapomniało i w roku 2009 Bardijewski został wyróżniony Nagrodą Prezydenta Miasta Częstochowy za szczególne osiągnięcia w dziedzinie literatury.
Henryk Bardijewski debiutował w 1955 r. w tygodniku „Szpilki”, na łamach którego publikował oryginalne humoreski. To otworzyło mu drogę do Redakcji Humoru Satyry w Polskim Radiu – i tak rozpoczęła się jego wielka „radiowa miłość”. Trudno dziś przecenić wkład Bardijewskiego w rozwój Teatru Polskiego Radia, z którym związany był przez dekady. Od 1957 r. pracował w dziale literackim Polskiego Radia w Warszawie, w latach 1971–1975 był kierownikiem Redakcji Słuchowisk Oryginalnych, a później, do roku 1985 - konsultantem literackim w zakresie dramaturgii radiowej. Przez ten czas stworzył około 150 słuchowisk (m.in. „Schody”, „Manewry”, „Albert”, „Tancerz”, „Dziesiąte przykazanie”, „Nieznane światło”, „Znajomość na lepsze czasy”, „Zdrowy z urojenia”), które realizowane były przez najważniejszych reżyserów radiowych tamtych czasów, m.in. Jeremiego Przyborę, Zenona Wiktorczyka, Zbigniewa Kopalko, Juliusza Owidzkiego, Andrzeja Łapickiego, Andrzeja Zakrzewskiego i Janusza Kukułę. Sporo tych słuchowisk zostało też przetłumaczonych i zaadaptowanych w rozgłośniach zagranicznych, między innymi w Niemczech, Norwegii i Chorwacji. W roku 2002 Henryk Bardijewski został laureatem nagrody Teatru Polskiego Radia „Wielki Splendor Honorowy” za wybitne kreacje w słuchowiskach oraz twórczy wkład na rzecz rozwoju i umacniania rangi radia artystycznego w Polsce.
Bardijewski jako dramaturg nie ograniczał się oczywiście jedynie do teatru radiowego. Oprócz scenariuszy słuchowisk stworzył ponad 30 sztuk teatralnych i telewizyjnych (m.in. „Zacznijcie się śmiać”, „Misja”, „Pustelnicy”, „Mirakle”, „Guwernantki”, „Mniejsze dobro”). Jest on też autorem tekstów do teatralnego serialu telewizyjnego „Sceny domowe” z Barbarą Krafftówną i Wiesławem Michnikowskim. Jego dzieła pojawiły się na wielu profesjonalnych scenach w Polsce, ale też wyjątkowo chętnie były grywane przez teatry studenckie i amatorskie, które szukały sztuk kameralnych i możliwych do ogrania prostymi środkami. Utwory dramatyczne Bardijewskiego stawiały bezwzględną diagnozę kondycji współczesnego świata, przedrzeźniały rzeczywistość i przepełnione były gorzką refleksją nad ludzką naturą. Podano je jednak w sosie przyrządzonym ze znakomitego poczucia humoru i subtelnej ironii. Dzięki temu autorowi udawało się zachowywać zdrowy dystans oraz wciągać widzów i słuchaczy do pełnej niuansów teatralnej gry. Warto wspomnieć, że zebrane dramaty i słuchowiska Bardijewskiego zostały opublikowane w tomach: „Dramaty”, „Pangea: małe dramaty”, „Szepty i podszepty”, „Aria na tysiąc głów”, „Komu sekret”, „Na małej scenie”, „Siła przyciągania”.
Do tego artystycznego dorobku trzeba dodać utwory prozatorskie. Henryk Bardijewski bardzo lubił krótkie formy i zebrał je w kilku tomach opowiadań: „Rysunki na piasku”, „Lustra”, „Pochód Don Kichotów”, „Talizman i inne opowiadania”, „Blisko, za blisko”, „Przelotna radość” „Dzikie anioły”. Ma on jednak na koncie również kilka powieści („Rzut podkową”, „Irytacje”, „Wiek świateł”). Osobną, ale bardzo ważną częścią jego pisania, była twórczość dla najmłodszych czytelników. „Baśń o latającym dywanie”, „Każdy może zostać... odkrywcą”, „Złoty Potok”, „Pan Fiasko i jego sukcesy” udowadniają, że Bardijewski doskonale wiedział, jakim językiem i jakimi historiami zdobyć autentyczne zainteresowanie dzieci.
Wspominając pochodzącego z Częstochowy twórcę, Maciej Wojtyszko pisał na portalu teatralny.pl: Składając hołd dziełu Henryka Bardijewskiego, chciałbym podkreślić również jego wyjątkową spójność i jednorodność. Niezależnie od tego, czy pisał prozę dla dużego czy małego czytelnika, czy były to jego ulubione krótsze formy czy trzyaktowe sztuki teatralne, zawsze teksty te przenika subtelna ironia i szacunek wobec odbiorcy, nakazujący dobierać słowa w sposób precyzyjny, komunikatywny i trafiający w samo sedno przedstawianych problemów.
oprac. af