TEATR I JEGO DYREKTORZY

W tym roku przypada 90. rocznica funkcjonowania częstochowskiego teatru w budynku przy zbiegu ulic Kilińskiego i Jasnogórskiej. W lipcu 1931 r., w sali kameralnej zaprezentowano pierwszy spektakl. Była to komedia „Oj mężczyźni, mężczyźni” Kazimierza Zalewskiego.

W 1928 r. utworzona została spółka akcyjna pod nazwą Towarzystwo Budowy i Eksploatacji Teatru w Częstochowie. W końcu 1929 r. zaawansowana była budowa gmachu teatralnego z prawdziwego zdarzenia. W gotowej już parterowej sali kameralnej, obliczonej na 300 miejsc, zadomowił się Miejski Teatr Kameralny (MTK) pod dyrekcją Jana Otrembskiego i Antoniego Piekarskiego. Inauguracyjny spektakl odbył się 22 lipca 1931 r. W tym sezonie oprócz własnych przedstawień zorganizowano również wiele gościnnych występów. Niestety, kryzys gospodarczy w kraju miał znaczący wpływ nie tylko na malejącą frekwencję w teatrze, ale także na prowadzenie prac wykończeniowych budynku - wstrzymano je na kilka lat.

Sezon 1932/1933 w MTK, pod dyrekcją Iwo Galla, zainaugurowano komedią S. Kiedrzyńskiego „Szczęście od jutra” w reżyserii dyrektora teatru. Największym wydarzeniem tego sezonu były premiery dramatu S. Żeromskiego „Róża” i tragedii S. Wyspiańskiego „Sędziowie”, również w inscenizacji i reżyserii I. Galla. W ogólnopolskim konkursie na najlepsze przedstawienie utworu Wyspiańskiego, spektakl ten otrzymał wyróżnienie. W kolejnych trzech sezonach wystawiono 62 sztuki i dano ponad 970 przedstawień. Warto wspomnieć, że sezon 1934/1935 zainaugurowano sztuką E. Szelburg-Zarembiny „Sygnały albo Wielki kuglarz” w reżyserii i inscenizacji Galla. Na premierze obecna była autorka. Okres dyrekcji Iwo Galla, wybitnej postaci w dziejach polskiego teatru, charakteryzował się urozmaiconym repertuarem, wysokim poziomem artystycznym przedstawień i wzrastającą frekwencją widzów. W 1935 r. Gall wyjechał jednak do Warszawy, a dyrektorem teatru w Częstochowie został Kazimierz Brodzikowski.

Sezon 1935/1936 rozpoczął się przedstawieniem „Ślubów panieńskich” A. Fredry. Wydarzeniem tego sezonu było jednak wystawienie „Kordiana” J. Słowackiego w reżyserii Z. Bończy-Tomaszewskiego. W sezonie 1937/1938 wystawiono 22 premiery (m.in. „Uciekła mi przepióreczka” S. Żeromskiego i „Moralność pani Dulskiej” G. Zapolskiej). Rozpoczęto też organizowanie przedstawień wyjazdowych w terenie, m.in. w Radomiu, Kielcach, Skarżysku, Piotrkowie, Myszkowie. Sezon 1938/1939, pod wspólną dyrekcją K. Brodzikowskiego i Tadeusza Krotkego, połączony był z uroczystym oddaniem do użytku całego już gmachu teatralnego wraz z górną salą obliczoną na tysiąc miejsc. 16 września 1938 r., w wypełnionej publicznością i przedstawicielami władz dużej sali teatralnej, przemawiał m.in. prezydent Częstochowy Jan Szczodrowski. Po części oficjalnej odbyła się premiera sztuki „Damy i huzary” A. Fredry, otwierająca kolejny (ale pierwszy w dużej sali) sezon teatralny. W sezonie 1938/1939 wystawiono 19 premier, a w siedzibie teatru i na wyjazdach dano około 300 przedstawień (dla 70 tysięcy widzów).

Wybuch wojny we wrześniu 1939 r. przerwał rozwój teatru w Częstochowie. W czasie okupacji w budynku odbywały się przedstawienia tylko dla Niemców. 17 lutego 1945 r. rozpoczęto pierwszy powojenny sezon w Teatrach Miejskich w Częstochowie (nazwa związana była z dwiema scenami w gmachu: „wielką” i „kameralną”). Dyrektor T. Krotke otworzył sezon sztuką K. Wroczyńskiego „Nie zginęła” w reżyserii Artura Kwiatkowskiego i ze scenografią Władysława Wagnera. W latach 1945–1949, oprócz prezentowania przedstawień na dwóch scenach, wyjeżdżano ze spektaklami, głównie do pobliskich miejscowości. W 1949 r. najważniejsza w Częstochowie placówka kulturalna została upaństwowiona, a nowym dyrektorem, już Państwowych Teatrów w Częstochowie, został Eugeniusz Poreda. Nastąpił dalszy rozwój tzw. teatru powszechnego (wyjazdowych przedstawień). W nawale wystawianych sztuk (w 1950 r. było aż 27 premier) nie brakowało faworyzowanych w tych latach tzw. produkcyjniaków i zaniedbano niestety poziom artystyczny, skutkiem czego teatr w Częstochowie miał coraz mniejszą widownię. W latach 1951–1961 Państwowymi Teatrami kierował już jednak Edmund Kron. Dzięki jego polityce repertuarowej, uwzględniającej szeroki wachlarz form teatralnych i wysoki poziom artystyczny, udało się w znaczący sposób poprawić wynik frekwencyjny. Sporym osiągnięciem artystycznym tego okresu była polska prapremiera (w 1954 r.) „Maskarady” M. Lermontowa w inscenizacji i reżyserii E. Krona i J. Maślińskiego, ze scenografią W. Wagnera. Odniesione sukcesy postawiły teatr częstochowski w rzędzie najlepszych scen w kraju. W 1956 r. częstochowskiemu teatrowi nadano imię Adama Mickiewicza. Uroczyste przyjęcie nazwy odbyło się 30 marca 1957 r. i połączono je z wystawieniem „Konfederatów barskich” A. Mickiewicza.

Głośnym w całej Polsce stał się czas kierowania Teatrem im. A. Mickiewicza przez Augusta Kowalczyka - lata 1962–1966 znane były jako tzw. częstochowski eksperyment teatralny. Eksponowano wtedy współczesną dramaturgię polską. W sezonie 1962/1963 na 12 premier wystawiono 9 sztuk współczesnych autorów polskich (w tym 6 prapremier i debiutów). Pomimo tego, że w 1963 r. teatr częstochowski zajął w telewizyjnym festiwalu Śląskiej Wiosny Teatralnej I miejsce (za przedstawienie „Kanada” J. Kurczaba), eksperyment repertuarowy dyrektora A. Kowalczyka nie sprawdzał się w wymiarze frekwencyjnym. W kolejnych latach widzów zaczęło ubywać. Dlatego sezon 1966/1967 rozpoczął się już pod nową dyrekcją – Andrzeja Uramowicza. Zgodnie z oczekiwaniami widzów powrócono do repertuaru obejmującego klasykę oraz współczesne sztuki polskie i obce. W 1976 r. dyrektorem został Tadeusz Bartosik, który starał się zasilić zespół aktorski nowymi talentami. Do roku 1982, kiedy odszedł ze stanowiska, na częstochowskiej scenie prezentowano repertuar klasyczny, m.in. „Wojnę i pokój” wg L. Tołstoja, „Fantazego” J. Słowackiego, a także współczesny: m.in. „Po górach, po chmurach” E. Brylla, „Pluskwę” W. Majakowskiego, „Domek z kart” E. Zegadłowicza.

W latach 1979–1984 prowadzona była modernizacja i rozbudowa budynku teatru. Spektakle odbywały się wówczas głównie w salach Filharmonii Częstochowskiej i Klubu „Politechnik”. Pomiędzy rokiem 1982 i 1984 dyrektorem naczelnym był aktor Andrzej Jurczyński. W latach 1984–1988 funkcję dyrektora artystycznego pełnił Bogdan Michalik. Repertuar został zdominowany przez dramaturgię współczesną (m.in. „Opera za trzy grosze” B. Brechta, „Zmierzch” I. Babla, „Emigranci” S. Mrożka, „Bal manekinów” B. Jasieńskiego). Zespół uczestniczył w ogólnopolskich festiwalach teatralnych, na których otrzymał szereg nagród i wyróżnień. Od 1988 do 1990 roku, podczas dyrekcji artystycznej Tadeusza Kijańskiego, pokazano premiery interesujących sztuk współczesnych: „Pocałunek kobiety–pająka” M. Puiga, „Kolacja na cztery ręce” P. Barza. Gościnne występowali znani aktorzy, m.in. Marek Walczewski, Janusz Gajos, Zofia Kucówna, Zdzisław Wardejn, a także Teatr Pantomimy Henryka Tomaszewskiego.

W latach 1990–1994 dyrektorem był Ryszard Krzyszycha. W tym okresie zrealizowano premiery: „Wesela” S. Wyspiańskiego, „Szewców” S. I. Witkiewicza, „Brata naszego Boga” K. Wojtyły, „Księdza Marka” J. Słowackiego. Między rokiem 1994 i 1997 dyrektorem naczelnym i artystycznym był Henryk Talar. Do ważniejszych przedstawień zrealizowanych za jego kadencji należały: „Boy’a wina” – spektakl kabaretowy, „Bestia i piękna” wg S. Grochowiaka, „Balladyna” J. Słowackiego, „Łysa śpiewaczka” I. Ionesco, „Lot nad kukułczym gniazdem” wg K. Keseya, „Faust” wg J. W. Goethego. Odbywały się liczne spektakle gościnne z udziałem m.in. Gustawa Holoubka, Mariana Kociniaka, Leonarda Pietraszaka.

W latach 1997–2003 dyrektorem naczelnym i artystycznym był Marek Perepeczko. Prowadzenie przez niego teatru zostało rozpoczęte premierą „Moralności pani Dulskiej” G. Zapolskiej w reżyserii Ignacego Gogolewskiego, z główną rolą Emilii Krakowskiej. Premiera połączona była z obchodami 70-lecia stałego zespołu teatralnego w Częstochowie. Za kadencji M. Perepeczki zrealizowano m.in. takie przedstawienia, jak: „Pan Tadeusz” A. Mickiewicza, (w ramach Roku Mickiewiczowskiego), „Czekając na Godota” S. Becketta, „Damy i huzary” A. Fredry z udziałem Barbary Wrzesińskiej i Janusza Zakrzeńskiego, „Rewizor” M. Gogola z główną rolą Perepeczki, „Śluby panieńskie” A. Fredry w reżyserii Andrzeja Łapickiego. W latach 2003–2006 stanowisko dyrektora naczelnego i artystycznego zajmowała Katarzyna Deszcz. W tym okresie zrealizowano 11 przedstawień. Spektakl „Skrzyneczka bez pudła” wg W. Dymnego, w reżyserii Andrzeja Sadowskiego, otrzymał trzy nagrody na festiwalach ogólnopolskich, a także nagrodę Marszałka Województwa Zachodniopomorskiego dla reżysera oraz dla Adama Hutyry (wyróżnienie aktorskie). Od 2006 r. dyrektorem Teatru im. Adama Mickiewicza w Częstochowie jest Robert Dorosławski. Jego zastępcą do spraw artystycznych był w latach 2006–2018 Piotr Machalica, następnie stanowisko to objęła (w 2018 r.) Magdalena Piekorz.

Juliusz Sętowski