10 lat/ 9 dni dekonstrukcji słowa

Dziesięć lat temu grupa niezależnych animatorów kultury spontanicznie skrzyknęła się, aby wspólnie zrobić literacką imprezę w mieście. Mieli masę zapału i pomysłów –wystarczyło, by przygotować tygodniowy festiwal, a następnie rozciągnąć go na kolejne lata. W ten sposób Festiwal Dekonstrukcji Słowa „Czytaj!” stał się jednym z większych literackich wydarzeń w województwie śląskim. Na początku września czeka nas jubileuszowa edycja „Czytaj!”, tradycyjnie pełna zabawy słowem, scenicznych eksperymentów oraz wszelkich okołoksiążkowych atrakcji.

Tegoroczna odsłona Festiwalu przedłuży się o dwa dni, a zaplanowano ją od 4 do 12 września - w różnych ważnych dla częstochowskiej kultury miejscach. W ramach tak poszerzonego formatu po raz kolejny literatura będzie przeplatać się z innymi formami sztuki, nonfiction z beletrystyką, debiutanci z gwiazdami rynku wydawniczego, a książki gatunkowe z eksperymentem i alternatywą. Słowo pisane i czytane ma moc zmieniania świata oraz potencjał, by być doskonałą rozrywką i formą spędzania wolnego czasu. Organizatorzy częstochowskiego święta literatury starają się pokazać całe to spektrum. My prezentujemy poniżej kilka hasztagów, które mogą okazać się pomocne w wyznaczaniu własnych „ścieżek zwiedzania” w ramach programu jubileuszowej edycji „Czytaj!”.

#nonfiction

Jedną z najważniejszych książek wydanych w tym roku jest z pewnością „Wygnaniec. 21 scen z życia Zygmunta Baumana”. To nie tylko biografia wybitnego polskiego socjologa, ale też bogate studium historii i społecznych kontekstów Polski - od przedwojnia, przez wojnę, PRL, upadek komunizmu, aż po płynną nowoczesność. Autor tej książki, Artur Domosławski będzie gościem tegorocznego „Czytaj!”(6 września, godz. 17.00, Biblioteka Publiczna, al. NMP 22), a spotkanie z nim zapowiada się na długą i bardzo emocjonującą rozmowę. Fani literackiego reportażu nie mogą z kolei przegapić spotkania z Magdą Grzebałkowską (11 września, godz. 16.00, Muzeum Częstochowskie, al. NMP 45). Autorka znakomitych biografii ks. Jana Twardowskiego, Zdzisława i Tomasza Beksińskich oraz Krzysztofa Komedy, tym razem przyjedzie do Częstochowy ze swoją najnowszą książką „Wojenka. O dzieciach, które dorosły bez ostrzeżenia”. To powrót autorki do tematu II wojny światowej (o której wcześniej opowiadał reportaż „1945. Wojna i pokój”), tym razem jednak Grzebałkowska próbuje spojrzeć na wojnę oczami jej najmłodszych uczestników. Temat dziecięcych krzywd będzie też dominował podczas rozmowy z Arturem Nowakiem ( 12 września, godz. 16.00, OPK „Gaude Mater”, ul. Dąbrowskiego 1), autorem książek poświęconych tematowi pedofilii w Kościele katolickim oraz adwokatem, który wielokrotnie reprezentował pokrzywdzonych w postępowaniach dotyczących czynów pedofilskich.

Po raz pierwszy „Czytaj!” weźmie się za bary z książką o architekturze. Gościem Festiwalu będzie Emilia Kiecko, a pretekstem do spotkania (10 września, godz. 17.00, OPK „Gaude Mater”, ul. Dąbrowskiego 1) jej książka „Przyszłość do zbudowania”. To opowieść o tym, jak architekci i urbaniści PRL wyobrażali sobie „miasta jutra”. Wspomnienie „miast wstęgowych”, futurologicznych jednostek mieszkalnych, Linearnego Systemu Ciągłego, „zespołów wieżowo-mostowych” czy projektu „Terra X”.

#prozazbagażemnagród

W zeszłym roku Literacką Nagrodę Nike zgarnął Radek Rak za „Baśń o wężowym sercu”, dodatkowo książka ta uhonorowana została Zajdlem i Żuławskim, najważniejszymi nagrodami polskiego środowiska miłośników fantastyki. To fenomen, dlatego też wśród gości jubileuszowej edycji Festiwalu nie mogło zabraknąć Raka. Spotkanie z nim (5 września, godz. 18.00, Biblioteka Publiczna, al. NMP 22) będzie okazją do dyskusji o łamaniu schematów w literaturze gatunkowej, odwiecznym potencjale mitu i brzemieniu pańszczyzny. Z kolei zeszłoroczną nagrodę Conrada oraz Literacką Gdynię dostała Dorota Kotas, za swój debiut „Pustostany”. Pisarka przyjedzie we wrześniu na „Czytaj!” (7 września, godz. 17.00, OPK „Gaude Mater”, ul. Dąbrowskiego 1) i opowie o swojej najnowszej książce „Cukry”. W natłoku atrakcji nie można też przegapić spotkania z Mirą Marcinów ( 10 września, godz. 18.30, OPK „Gaude Mater”, ul. Dąbrowskiego 1) - pisarką, filozofką, doktor psychologii i laureatką tegorocznej edycji Paszportów Polityki w kategorii literatura. Jej „Bezmatek” to dziennik żałoby, opowieść o stracie, braku zgody na zbyt wczesne odejście matki, ale także rozliczenie z przeszłością, próba jej zrozumienia i zaakceptowania.

Grono tegorocznych, docenianych i nagradzanych gości Festiwalu uzupełniają Anna Cieplak (9 września, godz. 19.00, taras Miejskiej Galerii Sztuki, al. NMP 64) i Robert Małecki (4 września, godz. 16.00, Biblioteka Publiczna, al. NMP 22). Cieplak jest laureatką Nagrody im. Gombrowicza i Nagrody Conrada za debiut „Ma być czysto”, a do Częstochowy przyjedzie z najnowszą powieścią „Rozpływaj się”. Rozmowa z autorką będzie z pewnością krążyć wokół tematu „osieroconego pokolenia”, czyli pokolenia młodych ludzi zmuszonych do dorastania bez dorosłych, podczas gdy ich rodzice wyjechali na Zachód za chlebem. Z kolei Małecki to specjalista od kryminałów, który może się pochwalić Nagrodą Wielkiego Kalibru (2019 r.), Nagrodą Czytelników Wielkiego Kalibru (2020 r.) i Nagrodą Kryminalnej Piły (2019 r.). Fani jego serii o komisarzu Bernardzie Grossie („Skaza”, „Wada”, „Zadra”) oraz o dziennikarzu Marku Benerze („Najgorsze dopiero nadejdzie”, „Porzuć swój strach”, „Koszmary zasną ostatnie”) od dawno czekają na wizytę pisarza w naszym mieście i z pewnością tłumnie zjawią się na spotkaniu.

#kanonlektur

Tegoroczna debata w ramach „Czytaj!” zapowiada się wyjątkowo wybuchowo. Oto bowiem organizatorzy zaproponowali dyskusję na temat nowego kanonu lektur (4 września, godz. 16.00, Biblioteka Publiczna, al. NMP 22). To materiał łatwopalny, który regularnie rozgrzewa się co kilka lat i wywołuje prawdziwą gorączkę emocji u dziennikarzy, akademików, nauczycieli, rodziców i uczniów. Jest to również jeden z tych tematów, które budzą największe kontrowersje w sporach o kondycję współczesnej edukacji humanistycznej. W festiwalowej dyskusji udział wezmą: Justyna Suchecka (pisarka i dziennikarka zajmująca się w swoich tekstach przede wszystkim tematyką edukacji), Katarzyna Kasia (filozofka, wykładowczyni SWPS i warszawskiej ASP oraz dziennikarka radiowa i telewizyjna) oraz Michał Rusinek (literaturoznawca i pisarz, którego książki trafiły m.in do… kanonu lektur szkolnych). Wspólnie spróbują oni rozstrzygnąć, czy kanon szkolnej klasyki dziś jest już tylko reliktem? Czy faktycznie są dzieła, które koniecznie trzeba poznać? I wreszcie – co począć z wciąż modyfikowanym zestawem tytułów, który w „magiczny” sposób zmienia się w zależności od tego, w którą stronę powieje polityczny wiatr?

#sztukiwizualne

Ważnym punktem programu jubileuszowej edycji Festiwalu jest wystawa okładek książek Łukasza Piskorka (11 września, godz. 18.00, Muzeum Częstochowskie, al. NMP 45). Ten znany projektant graficzny na początku swojej drogi zawodowej był współorganizatorem pierwszej odsłony „Czytaj!” i współautorem identyfikacji wizualnej pierwszych trzech edycji imprezy. Później wyprowadził się do Łodzi i błyskawicznie stał się jednym z bardziej rozchwytywanych twórców okładek książkowych. Regularnie współpracuje z takimi wydawnictwami, jak PIW, Czarne i Agora. Od lat jego projekty wymieniane są we wszelkich zestawieniach najlepszych okładek roku. W związku z jubileuszem „Czytaj!” Piskorek ponownie zaprojektował promocyjne materiały graficzne związane z Festiwalem. Pokaże również w częstochowskim Ratuszu swoje prace. Kolejną artystką wizualną, od lat zaprzyjaźnioną z Festiwalem Dekonstrukcji Słowa, jest Ania Wójcik. Podczas tej edycji „Czytaj” będzie ona opowiadać o finale cyberinstalacji Epistolograf (5 września, godz. 20.00, Szuflada Pub, al. Kościuszki 18), współtworzonej z Piotrem Adamczykiem. Wójcik przez cały rok namawiała wszystkich, aby karmić Sztuczną Inteligencję słowami, listami – a teraz przyszedł czas, żeby podsumować odpowiedź SI.

W kontekście sztuk wizualnych można rozpatrywać również dwa spotkania autorskie ze stajni Wydawnictwa Ha!art. Anna Sudoł (8 września, godz. 17.00, Szuflada Pub, al. Kościuszki 18) jako krytyczka jest doskonale znana w polskim środowisku sztuki i właśnie o krajowym art world napisała swoją przewrotną powieść „Projekt”. Podczas Festiwalu z pewnością będzie można z nią porozmawiać o balansującej instalacji społeczno-zawodowych relacji artystów, kuratorów, krytyków, dyrektorów instytucji i publiczności. Z kolei Jaga Słowińska (8 września, godz. 18.00, Szuflada Pub, al. Kościuszki 18) w swoim debiutanckim „Czarnolesie” zaprasza co prawda do świata i mitów, a nie sztuki, ale pasuje do hasztaga „sztukiwizualne”, jest bowiem przykładem ilustratorki i graficzki wnoszącej swoistą wrażliwość wizualną do prozy.

#tylkomuzyka

Są tacy stali bywalcy Festiwalu „Czytaj!”, którzy przewrotnie pojawiają się na nim tylko wtedy, kiedy gra muzyka. Lubią ten specyficzny dobór wykonawców, wrażliwych na słowo, inspirujących się literaturą i wykorzystujących język polski jako dodatkowy instrument. Muzyczną gwiazdą tegorocznej edycji Festiwalu będzie supergrupa polskiej alternatywy, czyli zespół Tryp. Tworzą go: Marcin Pryt (19 Wiosen) - wokal, Kuba Wandachowicz (Cool Kids Of Death, NOT) - elektronika, perkusja, chórki, Robert Tuta (Agressiva69, Not) - gitara chórki, Piotr Andrzejewski - bas i Marcin Zabrocki (Hey) - saksofon, instrumenty klawiszowe. Przeniosą oni czytajową publiczność (10 września, godz. 20.00, Szafa Gra, al. NMP 37) w świat futurystycznych, industrialnych dźwięków przesyconych brzmieniem nowej fali. Będzie to jednocześnie narracja o pogrążonym w wojnie Bliskim Wschodzie.

W ramach jubileuszowej edycji Festiwalu Dekonstrukcji Słowa zagrają oczywiście również jego stali rezydenci muzyczni. I tak, zespół Korine Sky Riot szykuje na otwarcie imprezy (4 września, godz. 20.00, Skład Materiału, al. NMP 37) dźwiękowy spacer po poprzednich edycjach „Czytaj!”. Poprzez własną muzykę opowie o wszystkim, co przez te lata można było usłyszeć i zobaczyć na Festiwalu. Zapowiada się unikalna mieszanka muzycznych gatunków, stylów i estetyk oraz naprawdę szalony wieczór. Z kolei Krzysiek Niedźwiecki zaprosił na scenę (9 września, godz. 20.30, Klubokawiarnia Pestka, al NMP 37) aktorkę częstochowskiego Teatru Agnieszkę Łopacką, by wspólnie odmalować świat Kory Jackowskiej, zarówno ten muzyczny, jak i - przede wszystkim - ten poetycki.

#warsztaty

Najmłodsi uczestnicy Festiwalu będą mogli w tym roku poszaleć w trakcie warsztatów plastycznych „Narysuj sobie bajkę” (7 września, godz. 15.00, Niepubliczne Przedszkole Nibylandia, ul. Wodzickiego 68). Do ponad godzinnej zabawy, rozpisanej na kredki, papier i oczywiście książki, organizatorzy zapraszają dzieciaki w wieku od 3 do 6 lat. Natomiast starszym uczestnikom „Czytaj!” proponują warsztaty języka migowego (11 września, godz. 11.00, Klubokawiarnia Alternatywa 1, ul. Przemysłowa 14/16) oraz warsztaty pisarskie (11 września, godz.12.00, Filia nr 9 Biblioteki Publicznej, ul. Nowowiejskiego 15). Te pierwsze poprowadzi Anna Irasiak, która na Uniwersytecie Humanistyczno-Przyrodniczym im. Jana Długosza w Częstochowie realizuje projekty naukowe i dydaktyczne związane z kształceniem przyszłych nauczycieli, językiem migowym i dostępnością uczelni do potrzeb osób z niepełnosprawnością. Z kolei o ciężarze pierwszego zdania w tekście literackim i o tym, jak język buduje świat powieściowy, opowie uczestnikom warsztatów Wit Szostak - autor m.in „Oberków do końca świata”, „Chochołów”, „Dumanowskiego”, „Fugi”, „Stu dni bez słońca”, „Wróżenia z wnętrzności”, „Poniewczasie”, „Cudzych słów”, nominowany do Nagrody Literackiej Nike i Paszportu Polityki. Na wszystkie zajęcia obwiązują zapisy poprzez formularze na stronie: festiwalczytaj.pl.

#gryizabawy

Na koniec trzeba wspomnieć o wszystkich tych zakątkach Festiwalu, gdzie poukrywane będą nagrody książkowe (i nie tylko) dla uczestników oraz pokłady dobrej zabawy. Miłośnicy gier miejskich ponownie przeniosą się do świata znanej Serii Niefortunnych Zdarzeń (5 września, godz. 11.00, Promenada Niemena) i staną na wprost toru przeszkód, złożonego z wyzwań inspirowanych prozą Daniela Handlera. Po raz kolejny nałogowi pożeracze książek będą też mieli okazję rywalizować w ramach Literackiej Bitwy Umysłów (7 września, godz. 20.30, Szuflada Pub, al. Kościuszki 18), a lokalni poeci przetestują swój talent i sceniczną charyzmę podczas Poetyckiego Slamu (12 września, godz. 20.30, Kawiarnia Alternatywa 21, Stary Rynek). Przede wszystkim jednak na jubileuszową edycję „Czytaj!” organizatorzy przygotowali wyjątkowy konkurs. Zdekonstruować wszystko! to zaproszenie do nadesłania własnych artystycznych interpretacji hasła „dekonstrukcja słowa”. Mogą one przybrać formę wiersza, opowiadania, filmu, grafiki, komiksu, mema, muzyki, rzeźby itd. Przy ocenie prac kluczowy będzie zarówno ich poziom artystyczny, jak i potencjał dekonstrukcyjny. Prace można przesyłać do 6 września, a ogłoszenie wyników nastąpi podczas finału Festiwalu (12 września, godz. 19.00, Kawiarnia Alternatywa 21, Stary Rynek). Regulamin konkursu można znaleźć na stronie „Czytaj!”

Wstęp na wszystkie imprezy jest wolny, a szczegółowy program Festiwalu można znaleźć w kalendarium i na stronie: festiwalczytaj.pl.

af