6/2019
SPACER Z JULKIEM: ALEJA ARMII KRAJOWEJ
Główną arterię komunikacyjną, przebiegającą przez dzielnicę Tysiąclecia, zaprojektowano w latach 1951–1954. Jednak pomysł na tę trasę narodził się dużo wcześniej – jeszcze w końcu XIX wieku.
Od końca XIX wieku tereny leżące na północ od ul. Jasnogórskiej w kierunku Kiedrzyna należały do sąsiadujących ze sobą zakładów ogrodniczych i gospodarstw rolnych Zawadów, Szczecińskich, Hofmanów, Szwakopfów i Jastrzębskich. W początkach lat 30. XX w. rozciągała się tu dzielnica Częstochowy o nazwie Zawady. Miała charakter wybitnie ogrodniczy, ograniczona była ulicami: Borelowskiego (wcześniej była to ul. Głęboka) od północy Chłopickiego (przedtem Ciemna) i Dembińskiego (wcześniej Pomologiczna) na południu, Wałami Dwernickiego (wcześniej Lewe Wały) oraz Brzeźnicką na wschodzie, Kiedrzyńską (obecnie Łódzka) na zachodzie.
W 1958 r. rozpoczęto planową zabudowę dzielnicy, która już w 1960 r. otrzymała nazwę – Tysiąclecia. Główną arterię komunikacyjną, zaprojektowaną (jako fragment tzw. osi pracy) przez architektów Irenę i Czesława Kotelów, stanowi Aleja Armii Krajowej. Droga ta na początku nie miała odrębnej nazwy, była przedłużeniem ulicy Kościuszki. W latach 1958–1964 nosiła imię Arkadiusza Deglera, następnie nadano jej imię Aleksandra Zawadzkiego. Po przemianach ustrojowych, 2 lipca 1990 r., uchwałą Miejskiej Rady Narodowej otrzymała nazwę Armii Krajowej.
Przebiegająca przez dzielnicę aleja ma dwa lekkie
zakręty pierwszy został wymuszony własnościowym układem
terenów, przez które miała przebiegać arteria. Jak
wspomina Czesław Kotela, chodziło o poprowadzenie nowej
ulicy tak, by zakupu ziemi pod jej budowę dokonać u jednego,
czy dwu właścicieli, a nie kilkudziesięciu. Drugi zakręt
spowodowany był wcześniej zaprojektowanym miejscem budowy
szpitala i połączeniem z drogą biegnącą
do Kiedrzyna.
Wzdłuż alei, od roku 1959 funkcjonuje
linia tramwajowa (łącząca Tysiąclecie z Rakowem), wraz z
rozwojem dzielnicy stopniowo ją przedłużano; początkowo
pętla znajdowała się przy ul. Worcella, od roku 1971 przy
zbiegu ulic 16 Stycznia (Kiedrzyńska) i Zawadzkiego (w miejscu
obecnego Centrum Handlowego Promenada).
W latach 60. i 70 XX w.
po prawej stronie drogi powstały charakterystyczne w
formie, rozpoznawalne przez częstochowian, budynki
mieszkalne: wieżowiec dwunastopiętrowy wzniesiony w latach
1961–1965 przez Spółdzielnię „Nasza Praca” u
zbiegu ulicy Jasnogórskiej i ówczesnej al. Zawadzkiego,
„mrówkowiec” – największy blok mieszkalny w mieście
(ok. 1000 mieszkańców) oddany do użytku w 1971 r., „falowiec”
- blok o długości 173 metrów, wzniesiony w roku 1974 według
projektu Mariana Kruszyńskiego oraz cztery wieżowce
zaprojektowane przez Włodzimierza Ściegiennego i Jadwigę
Majkowską.
Po lewej stronie Armii Krajowej znajdują się
obiekty wznoszone od roku 1954 dla częstochowskich uczelni
wyższych – Politechniki Częstochowskiej i Wyższej Szkoły
Nauczycielskiej (obecnie Uniwersytet Humanistyczno
- Przyrodniczy). Były to gmachy administracyjne,
dydaktyczne, aule, biblioteka, planetarium, Klub „Politechnik”
(wybudowany w latach 1967–1971) z salą widowiskową i halą
sportową.
Do charakterystycznych budynków wzniesionych przy
alei Armii Krajowej należy zaliczyć: Szpital im. W.
Orłowskiego wybudowany w latach 50. a otwarty w 1961
r., biurowiec Komobexu, wzniesiony w I połowie lat 70.
(obecnie siedziba różnych firm), kawiarnię i lodziarnię
„Delicje” (obecnie pizzeria „Allegro” na górze i
sklep sieciowy na dole), restaurację i kawiarnię „Adria”
u zbiegu Księżycowej i AK, z charakterystyczną fasadą
ozdobioną potłuczonymi talerzami (obecnie po przebudowie
sklep sieciowy).
Przy Armii Krajowej znajdują się obiekty o
charakterze artystycznym. Są to: wielkoformatowe mozaiki
projektu Stanisława Łyszczarza, wykonane na ścianie budynku
ówczesnej auli Wyższej Szkoły Nauczycielskiej (Uniwersytet
Humanistyczno-Przyrodniczy) oraz na bocznej ścianie hali
sportowej Klubu „Politechnik”(Koszykarze). Przy
Wydziale Inżynierii Produkcji i Technologii Materiałów (AK
nr 19) funkcjonuje Galeria Sztuki Odlewniczej im. prof.
Wacława Sakwy; a przed wejściem na teren Wydziału rzeźby
z brązu zdobią wodotrysk. Przy skwerze koło
„mrówkowca” znajduje się fontanna ozdobiona rzeźbami
(Ryby) Władysława Łydżby. Tegoż autora rzeźbę (Gołębie)
ustawiono w latach 80. u zbiegu AK i PCK.
Przy alei wznoszono
budynki mieszkalne i gmachy użyteczności publicznej,
pamiętano także o zieleni. W końcu lat 60. lewą stronę
obsadzono orzechami laskowymi – rzadko spotykaną odmianą
turecką. Część tych drzew nadal rośnie i owocuje.
Sporej ilości nasadzeń dokonano w początkach lat 70. w
obrębie Klubu „Politechnik”. Obfitujące w zieleń tereny
znajdują się też po prawej stronie – pomiędzy ulicami Księżycową i Dekabrystów i na skwerze przy
„mrówkowcu”.
Juliusz Sętowski