PIERWSZE TRAMWAJE

Wkrótce upłynie sześćdziesiąt lat od uruchomienia pierwszej w Częstochowie linii tramwajowej. 8 marca 1959 roku rozpoczęła się nowa era komunikacji miejskiej.

O uruchomieniu linii tramwajowej radzono w Częstochowie już w roku 1903, później w 1908. Skończyło się na prywatnych liniach omnibusowych (tramwaje konne), które funkcjonowały m.in. podczas trwającej w 1909 r. Wystawy Przemysłu i Rolnictwa. Kolejną próbę stworzenia linii tramwajowej podjęto w roku 1913. Ofertę złożyła firma „Siła i światło”. Przedłużające się negocjacje przerwał wybuch I wojny światowej.

Do pomysłu budowy trasy tramwajowej powrócono kilkanaście lat później. W roku 1926 z projektem wystąpił inżynier Jan Kubalski. Sieć tramwajowa miała się składać z kilku tras. Po zakończeniu inwestycji ich układ wyglądałby następująco: Dworzec kolejowy przy ul. Piłsudskiego – Raków; Dworzec kolejowy Stradom – cmentarz Kule; Ulica Wręczycka – Nowy Rynek (obecnie Plac Daszyńskiego); Dworzec kolejowy przy ul Piłsudskiego – Jasna Góra; ulica Gnaszyńska – ulica Mirowska. Z propozycji inżyniera Kubalskiego miasto jednak nie skorzystało – nie miało wystarczającego kapitału, a dopiero co zakończono kosztowną inwestycję kanalizacyjno-wodociągową.

Koniec lat dwudziestych XX w. zaznaczył się w Częstochowie innym ważnym wydarzeniem z dziedziny komunikacji. W styczniu 1929 r. uruchomiono miejskie linie autobusowe. 10 autobusów jeździło na trasach: Jasna Góra – Raków i Wyczerpy - Stradom.

Dopiero w roku 1951, w nowych warunkach historycznych, podjęto decyzję o budowie linii tramwajowej w Częstochowie. Inwestycja wiązała się z rozbudową huty na Rakowie. Do kombinatu hutniczego należało poprowadzić nową drogę, w której tramwaj miał pełnić istotną rolę. Tylko dzięki temu środkowi transportu tysiące hutników szybko mogło dostać się do pracy i tak samo powrócić. Plan urbanistyczny, który przewidywał utworzenie trasy z linią tramwajową opracowało małżeństwo Irena i Czesław Kotelowie. Wytyczona przez nich trasa - łącząca Raków ze Śródmieściem i nowo budowaną dzielnicą Zawady (od roku 1960 Tysiąclecia) - nazywana była ówcześnie „osią pracy”. Biegła od huty Alejami: Pokoju, Związku Walki Młodych (od 1992 r. – aleja Niepodległości), Wolności, Kościuszki i Zawadzkiego (od 1992 r. – aleja Armii Krajowej). W Aleje Wolności i Kościuszki, które zostały wybudowane wcześniej, trzeba było wkomponować tory kolejowe. Stało się to kosztem rosnących tam drzew. Podczas budowy trasy na Ostatnim Groszu wyburzono też kilkadziesiąt domów kolidujących z przebiegiem linii. Wybudowano za to dwa wiadukty (w alei ZWM i w alei Pokoju), trzy mosty oraz zajezdnię tramwajową.

Linia tramwajowa, a także droga dla samochodów, były budowane od początków roku 1953; wówczas zostały wbite pierwsze paliki wyznaczające „oś pracy”. Oddanie trasy do użytku przesuwano w czasie, pojawiały się problemy techniczne, m.in. z osiadającymi nasypami przy rzece Stradomce. Ostatecznie do uroczystego otwarcia linii tramwajowej doszło 8 marca 1959 roku (próbne jazdy trwały już od końca lutego). Inauguracji towarzyszyły nieprzewidziane, przykre okoliczności. Dzień przed uruchomieniem linii w wyniku burzy zostały pozrywane przewody na odcinku od alei Kościuszki do dworca PKP przy alei Wolności (ich naprawa trwała 12 godzin, zginął wówczas jeden z pracowników). Dodatkowo w dniu, w którym doszło do otwarcia trasy, wskutek wadliwego działania zwrotnicy przewrócił się wagon przyczepy, a wieczorem taki sam los spotkał tramwaj na rozjeździe przy zajezdni (dwie osoby zostały ranne).

Tramwaje, których tabor składał się z 14 elektrowozów i 26 wagonów, obsługiwały dwie linie. „Dwójka” pokonywała trasę od Zawad (Tysiąclecia) do wiaduktu nad przystankiem PKP Błeszno (kilka lat później przemianowany został na „Częstochowę Raków”). Pod tym wiaduktem znajdowała się pętla, na której kończyły drogę tramwaje z numerem 2. Wkrótce jej trasę przedłużono; ciągnęła się wzdłuż ulicy Łukasińskiego w okolice stadionu RKS Raków. Z kolei „jedynka” jeździła od Zawad do Kucelina. Na obu liniach tramwaje kursowały co 10 minut. Na Zawadach pętlę zlokalizowano przy alei Deglera (później była to Zawadzkiego, obecnie Armii Krajowej), tuż przed skrzyżowaniem z ulicą Worcella (obecnie w tym miejscu znajduje się charakterystyczny blok, zwany falowcem). Wraz z rozbudową dzielnicy Tysiąclecia i budową nowej dzielnicy – Manifestu Lipcowego (obecnie Północ) linię tramwajową przedłużano; w roku 1971 do Promenady, a w 1984 wzdłuż alei Wyzwolenia.

W roku 1971 zamknięto trasę przy ul. Łukasińskiego. W tymże roku, kilka miesięcy później zlikwidowano linię nr 2. W latach 2010-2012 wybudowano nową linię na Wrzosowiak i Błeszno; przebiega ona ulicami: Jagiellońską, Orkana i Jesienną do stadionu piłkarskiego przy ul. Limanowskiego (pętla „Stadion Raków”).

Julisz Sętowski