ALEJA POKOJU

W latach 1953–1960 nastąpiła przebudowa układu komunikacyjnego miasta. Najważniejszą inwestycją była trasa północ-południe z linią tramwajową, biegnącą od Huty na Mirowie do Alei Zawadzkiego (obecnie Alei Armii Krajowej), w rejonie Politechniki Częstochowskiej. Autorami koncepcji urbanistycznej - której głównym założeniem był układ kompozycyjny północ-południe, do celów propagandowych nazwany „Osią Pracy” - byli architekci Irena i Czesław Kotelowie.

Częścią „osi” stała się Aleja Pokoju, której nazwę nadano oficjalnie 20 X 1955 r. Pierwotnie zaczynała się u zbiegu z Aleją Związku Walki Młodych (obecnie Aleja Niepodległości), przecinała ul. Polskiej Partii Robotniczej (przemianowaną później, po wybudowaniu trasy szybkiego ruchu, na Aleję Wojska Polskiego) i biegła dalej, doprowadzając wiaduktem nad torami do starych i nowych terenów Huty im. Bolesława Bieruta (obecnie ISD Huta Częstochowa). Na odcinku od ul. PPR do wiaduktu nad torami kolejowymi, z jednej i drugiej strony alei, wzniesiono 14 bloków mieszkalnych cztero- i pięciokondygnacyjnych. W części parterowej tychże budynków powstały punkty handlowe i usługowe. W latach 1954–1960 wokół Alei Pokoju tworzyło się osiedle, nazwane roboczo – Raków III. Wzniesiono tu kolejne bloki mieszkalne, w sumie 62, dla prawie 16 tysięcy osób. Stopniowo tworzyła się też cała infrastruktura osiedla mieszkaniowego: powstały dwie szkoły, dwa przedszkola, przychodnia lekarska, 25 sklepów i tyleż punktów usługowych - poczta, biblioteki, księgarnie, kino. Podczas prac ziemnych wykonywanych na budującym się osiedlu, głównie wiaduktu nad torami kolejowymi, odkryto, w roku 1955, pochówki z wczesnej epoki żelaza (datowane na około 750–550 lat przed naszą erą). Zostały one zabezpieczone. W latach 1959–1961 prowadzono dalsze badania wykopaliskowe pod kierownictwem Włodzimierza Błaszczyka. W 1965 r. doprowadzono do otwarcia, jedynego o tym charakterze w Europie, Rezerwatu Archeologicznego. Wyeksponowano w nim fragment cmentarzyska kultury łużyckiej z odsłoniętymi grobami, głównie szkieletowymi. Budynek pawilonu zaprojektował Włodzimierz Ściegienny. W latach 2001–2002 obiekt zmodernizowano i przebudowano; podczas tychże prac archeolodzy z Muzeum Częstochowskiego Maciej Kosiński i Magdalena Wieczorek-Szmal odkryli 5 kolejnych grobów.

Wspomniany wiadukt kolejowy, przez który przejeżdżając można było dotrzeć na Kucelin, liczył 216 m i był najdłuższy w Częstochowie. W projekcie zastosowano nowoczesną na owe czasy technikę gerberowską (niektóre przęsła nie były podparte filarami, tylko zawieszone na sąsiednich); dzięki temu jest mniej podpór. Intensywność ruchu samochodowego i tramwajowego spowodowała, że na przełomie XX i XXI w. na wiadukcie pojawiły się niebezpieczne rysy. W związku z tym znacznie ograniczono prędkość ruchu, założono stemple, a ostatecznie w latach 2007–2008 wiadukt poddano generalnemu remontowi.

Jadąc Aleją Pokoju w kierunku Kucelina, dotrzemy do wybudowanego w latach 50. na Dąbiu, pierwszego w Częstochowie ronda (im. Ronalda Reagana). Do jego budowy użyto solidnego materiału, typowego raczej dla czasów przedwojennych – kostki granitowej. Część Alei Pokoju, od wspomnianego ronda do Kucelina, nie należała do miasta. Tereny te do roku 2000 były własnością huty.

Jedną z najważniejszych placówek kulturalnych usadowionych przy Alei Pokoju było kino „Relax” (nazwę wybrali w plebiscycie czytelnicy „Życia Częstochowy”). Wznoszone było przez 10 lat, a uruchomione zostało w dniu święta państwowego 22 VII 1967 r. Pomyślane w projektach jako kino dzielnicowe, w krótkim czasie stało się placówką oddziałującą na całe miasto. Tylko w pierwszym roku funkcjonowania kino odwiedziło 224 tysiące widzów. Prowadzono tutaj działalność studyjną; przy kinie działał Ośrodek Kultury Filmowej kierowany przez Tadeusza Piersiaka. Organizowano spotkania ze znanymi aktorami polskimi, czy konkursy plastyczne dla dzieci. Projekcjom filmowym towarzyszyły czasem występy muzyczne. Odbywały się tu też koncerty grup rockowych. W „Relaxie” konsekwentnie wprowadzano nowinki techniczne, np. w 1979 r. zamontowano aparaturę potęgującą efekty wywołujące grozę. W opinii społecznej kino, prowadzone przez wiele lat przez Zygmunta Chmielarza, zdobyło miano najlepszego w mieście. Jednak na początku lat 90. liczba widzów drastycznie spadała, w konsekwencji czego w lutym 2001 r. kino zamknięto. Przez jakiś czas w budynku działały zakłady usługowe, później uruchomiono tam dyskont spożywczy. Po drugiej stronie Alei Pokoju, naprzeciw kina „Relax” (na placu, który był miejscem spotkań seniorów, lecz częściej okolicznych „niebieskich ptaków”), w latach 1978–1989 stał pomnik Bolesława Bieruta, wykonany przez częstochowskiego rzeźbiarza Gabriela Hajdasa. W czerwcu 2006 r. na placu (noszącym od 2001 r. imię Orląt Lwowskich), został odsłonięty - z inicjatywy Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich - pomnik Orląt Lwowskich, autorstwa Szymona Wypycha. Lokalizacja ustawienia obelisku było uzasadniona, bowiem w tej części Rakowa znalazło swoje miejsce do życia wielu kresowiaków i kresowiaczek z tzw. drugiej repatriacji (po 1956 r.).

Więcej informacji na temat Alei Pokoju znajdziemy w książce o dzielnicy Raków Romana Sitkowskiego, która ukaże się jesienią 2018 r.

Juliusz Sętowski
Fotografie ze zbiorów Romana Sitkowskiego