Człowiek roku 1881 - Jan Grosman

Był przemysłowcem, działaczem społecznym i kulturalnym, kolekcjonerem sztuki. W roku 1881 w Częstochowie utworzył (wraz z bratem Stanisławem) fabrykę guzików – największy tego typu zakład w Królestwie Polskim.

Jan Grosman urodził się 9 kwietnia 1851 r. w Częstochowie. Był synem Lazariusza (Lazarusa) oraz Rozalii z Buchnerów, bratem Stanisława i Michała.

Grosman był właścicielem kamienicy przy III Alei 54, a wraz z bratem Stanisławem właścicielem kopalni wapienia, trzech pieców wapiennych na Złotej Górze w Częstochowie, a także tartaku. W 1881 r. był współzałożycielem fabryki guzików (Jan i Stanisław Grosman Fabryka Guzików Kokosowych i Drewnianych). W 1912 r. została ona przekształcona w spółkę akcyjną pod nazwą Towarzystwo Akcyjne Częstochowskiej Fabryki Guzików, dawniej Jan i Stanisław Grosmanowie.

Była to największa w Królestwie Polskim fabryka wyrabiająca guziki z orzecha kokosowego (tzw. kamiennego), znajdowała się przy ul. Ogrodowej 38. W 1897 r. Grosman był współzałożycielem (wraz z Henrykiem Markusfeldem, Hermanem Ginsbergiem, Ludwikiem Kohnem, Szymonem Neumanem), później współwłaścicielem i członkiem zarządu Przędzalni i Tkalni Juty „Warta” w Częstochowie. Sporadycznie angażował się w działalność polityczną: w roku 1906 w wyborach do I Dumy Państwowej był kandydatem Zjednoczenia Postępowego; mandatu jednak nie uzyskał. W tymże roku brał udział w pracach Komitetu Szkoły Polskiej, który doprowadził do utworzenia w Częstochowie I Polskiego Gimnazjum.

Należał do Komitetu Wystawy Przemysłu i Rolnictwa w Częstochowie; w 1909 r. podczas Wystawy wraz z bratem Stanisławem zaprezentował (poza konkursem) technikę fabrykacji guzików z orzecha kokosowego. Był członkiem zarządu Stowarzyszenia Kupców; w 1907 r. z ramienia tegoż Stowarzyszenia brał udział w zebraniu, na którym omawiano sprawę unormowania godzin pracy i odpoczynku zatrudnionych, w roku 1910 należał do komisji arbitrażowej Stowarzyszenia. Był członkiem Towarzystwa Dobroczynności dla Żydów (TDdŻ). Od 1908 r. zasiadał w komitecie budowy Szpitala TDdŻ, wraz z braćmi złożył legat w wysokości 10 tysięcy rubli na rzecz tegoż szpitala.

Od roku 1906 należał do Towarzystwa Szerzenia Wiedzy (TSzW); w 1907 r. przekazał książki dla tego Towarzystwa. Był członkiem komisji rewizyjnej oddziału częstochowskiego Warszawskiego Towarzystwa Higienicznego. W opinii częstochowskiego pamiętnikarza, doktora Stanisława Nowaka: był jednym z najwybitniejszych przemysłowców częstochowskich, człowiekiem bardzo kulturalnym, dom jego był jednym z ośrodków życia artystycznego w Częstochowie [...] ojciec [Jan] i syn [Kazimierz] byli Żydami, ludźmi wykształconymi, inteligentnymi i wychowanymi w duchu polskim.

Grosman posiadał cenny zbiór malarstwa polskiego; część kolekcji pokazał w 1909 r. w Częstochowie (w kamienicy przy II Alei 37) na wystawie zorganizowanej przez Markusa Gradsteina. W Częstochowie mieszkał przy ul. Piotrowskiej (obecnie Piotrkowska) 2 (w tzw. pałacyku Grosmanów), później przy II Alei 29. Po roku 1914 przeniósł się na stałe do Warszawy.

Zmarł 12 sierpnia 1924 r. w Warszawie, pochowany został na tamtejszym cmentarzu żydowskim.

Jego żoną była Ewelina z Kohnów, córka Mojżesza i Hindy z Fajersztajnów; działaczka społeczna, członkini Towarzystwa Szerzenia Wiedzy, która zasiadała w zarządach sekcji Towarzystwa Dobroczynności dla Żydów: ubogich położnic oraz Ochrony dla Dziewcząt przy ul. Fabrycznej (obecnie Mielczarskiego). W małżeństwie z nią Grosman miał syna Kazimierza i córki Helenę (ur. w 1888 r. w Częstochowie – zm. po 1963 w Nowym Jorku), zamężną z Wekslerem i Stefanię, zamężną z lekarzem łódzkim Józefem Marzyńskim, działaczkę społeczną, która założyła w Łodzi instytucję pod nazwą Kropla Mleka.

Fotografie:

I - Zarząd fabryki guzików Jana i Stanisława Grosmanów, Częstochowa 1883 r. (Jan Grosman siedzi trzeci od lewej strony), fotografia ze zbiorów Juliusza Sętowskiego

II - Komitet Wystawy Przemysłu i Rolnictwa, Częstochowa 1909 r. (Jan Grosman siedzi trzeci id lewej strony)