SPACER Z JULKIEM: CZĘSTOCHOWSKIE MOZAIKI

Mozaika to jedna z technik dekoracyjnych, polegająca na układaniu obrazu lub kompozycji ornamentowych z drobnych kamieni, płytek ceramicznych, szkła, na świeżej zaprawie wapiennej lub cementowej. Podczas styczniowego spaceru poznamy dzieła dwóch wybitnych artystów częstochowskich, którzy tworzyli w tej technice. Mowa tu o Włodzimierzu Ściegiennym i Stanisławie Łyszczarzu.

Włodzimierz Ściegienny (1921–1990) był architektem, rzeźbiarzem, malarzem, grafikiem, ilustratorem i medalierem. Jako architekt związany był z Częstochową. Zaprojektował m.in. pawilon Rezerwatu Archeologicznego na Rakowie, pawilony wystawiennicze w III Alei (znane częstochowianom jako budynek „Cepelii”), gmach Pałacu Ślubów. Był autorem symbolicznego Grobu Nieznanego Żołnierza w al. Sienkiewicza oraz współautorem pomnika ofiar faszyzmu w okolicach Olsztyna pod Częstochową. Uprawiał różne dziedziny sztuk plastycznych: rysunek, malarstwo sztalugowe i ścienne (jego autorstwa są prace w kościele św. Antoniego na Ostatnim Groszu). Ściegienny wykonał szereg ilustracji do dzieł pisarzy polskich (m.in. Jerzego Zawieyskiego, Władysława Jana Grabskiego, Jana Józefa Szczepańskiego). Tworzył ekslibrisy eksponowane na wystawach krajowych i zagranicznych, zaprojektował ponad sześćdziesiąt medali. Wykonał też kilka prac mających charakter mozaik. Do najważniejszych realizacji z pewnością należą zdobienia fontanny, wykonanej w 1964 r. na skwerze (obecnie Solidarności) pomiędzy ulicami Modzelewskiego (obecnie Śląska), Waszyngtona i Nowowiejskiego. Istotnym fragmentem architektonicznym fontanny jest rzeźba atrakcyjnej kobiety (znanej jako Pani Kowalska) leżącej na plaży. Pierwotnie towarzyszyła jej piłka, która została jednak skradziona. Figura jest pokryta jasną mozaiką. Po przeprowadzonym w 2007 r. remoncie całego obiektu, koło zastąpiło pierwotnie spoczywającą u stóp kobiety piłkę (także obłożoną jasnymi płytkami ceramicznymi oraz ciemnymi, układającymi się w okrągłe wzory). Na dnie płytkiego basenu fontanny znajdowała się mozaika przedstawiająca zwierzęta (ryba piła, rak, żółw, salamandra). Z biegiem czasu ta pierwotna mozaika uległa zniszczeniu i została zastąpiona inną, wykonaną (na podstawie wcześniejszego projektu W. Ściegiennego) z kamieni granitowych.

Kolejnym przykładem zastosowania przez artystę mozaiki jako techniki dekoracyjnej jestvelewacja pawilonu, w którym obecnie mieści się Miejska Galeria Sztuki i Kino OKF „Iluzja”. Obiekt, wzniesiony w latach 1968–1974 przy III Alei 64, powstał według projektu Ściegiennego. Od strony Alei ozdobiony jest mozaiką z grudek kolorowego szkła. Filip Springer, autor publikacji „Księga zachwytów”, napisał o niej: „Wertykalne pasy w żywych jesiennych kolorach przyciągają i każą się zatrzymać. Pozwalają odkryć ten budynek”. Innym ta mozaika kojarzy się z pasami na ludowych spódnicach łowickich.

Twórcą przynajmniej czterech mozaik zachowanych w publicznej przestrzeni Częstochowy jest Stanisław Łyszczarz (1930–1991), malarz, rzeźbiarz, ceramik. Był on także pedagogiem; prowadził zajęcia z ceramiki i malarstwa w Liceum Sztuk Plastycznych i Wyższej Szkole Pedagogicznej.

Dwie z jego prac znajdują się przy alei Armii Krajowej. Pierwsza, pod numerem 13/15, widnieje na budynku auli dawnej Wyższej Szkoły Nauczycielskiej (obecnie Uniwersytet Humanistyczno- Przyrodniczy im. Jana Długosza). Ta wyjątkowej urody mozaika, zatytułowana „Drzewo mądrości”, powstała w latach 1968–1969. Po tej samej stronie alei, kilkaset metrów dalej, znajduje się kolejna mozaika S. Łyszczarza. Na bocznej ścianie hali sportowej, będącej częścią oddanego do użytku w 1970 r. Klubu „Politechnik” (al. Armii Krajowej 23/25), widoczne są dwie postaci sportowców z piłkami - to „Koszykarze”.

Dużych rozmiarów mozaika tego artysty znajduje się przy wejściu do Szkoły Podstawowej nr 21 przy ul. Sabinowskiej 7/9. Jest ona tematycznie związana z charakterem placówki - przedstawia nauczycielkę i grupy bawiących się dzieci. Przetrwanie tej mozaiki należy przypisać szczęściu, bowiem kilkanaście lat temu, podczas ocieplania budynku szkolnego, zamierzano ją bezmyślnie zakleić. Zapobiegł temu interwencyjny artykuł w dodatku częstochowskim „Gazety Wyborczej”.

Ostatnią z mozaik Łyszczarza można obejrzeć wewnątrz budynku krytej pływalni Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji przy al. Niepodległości 20/22; na tylnej ścianie basenu artysta przedstawił świat podwodnych stworzeń i roślin oraz płynącego człowieka. W Częstochowie, w przestrzeni publicznej znajdują się też rzeźby ceramiczne tego twórcy: „Smoki”, „Grajek”, „Światowid”.

Juliusz Sętowski